سیری در یک پیام تاریخی از امام صادق7_بخش2

یکی از آثار گرانبهای مکتوب امام صادق7 که برای اصحاب و شیعیان آن بزرگوار به یادگار مانده است, رساله­ای است که محدث و دانشور بزرگ اسلامی ملامحسن فیض کاشانی1 در پایان کتاب وافی نقل کرده است.ازآن­جا که محقق وحدیث­شناس معاصر, استاد علی­اکبر غفاری; که حقّی بزرگ در احیای آثار حدیثی اهل بیت: دارد _ و این شماره نشریه «نامه­ی جامعه» در چهلمین روز درگذشت وی انتشار می­یابد _ این رساله­ی گرانقدر را در آخر کتاب روضه­ی کافی چاپ کرده و همراه با تعلیقات و توضیحات ارزشمند فیض کاشانی آن را در اختیار حدیث پژوهان نهاده است. متن این رساله, جایگاه والای آن و اهمیت و ارزش پیام را نشان می­دهد. یکی از راویان رساله بازگو کرده که حضرت این پیام را برای اصحابشان نوشته­اند و دستور داده­اند که: «آن را فراگیرند و مورد توجه قرار دهند و با آن تجدید عهد کنند و براساس آن عمل نمایند.»
نیز افزوده است که اصحاب حضرت این پیام را در مساجد خانه­های خویش نگه­داری می­کردند و پس از نماز آن را مطالعه می­نمودند.
در این مقاله, نگاهی بر این نامه­ی گرامی می­افکنیم و بخش­هایی از معارف نهفته در این «نامه­ی نور» را به شیفتگان فرهنگ عترت: تقدیم می­داریم.
این رساله که دوازده صفحه­ی وزیری از کتاب روضه­ی کافی را در بر گرفته است, براساس رهنمود­های عمومی معصومین: با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز می­شود و با «الحمدلله رب العالمین» پایان می­یابد.
عبارات و تعبیرهای به کار رفته در این پیام, نشان می­دهد که این رهنمودها برای شیعیان سرنوشت ساز بوده و تذکّرها و هشدارهای امام در شرایط آن روز به شدّت مورد نیاز پیروان اهل­بیت: و ضامن تداوم اندیشه­های علوی محسوب می­شده است.
تکرار برخی واژه­ها و عبارات مثل:
اعلموا: 15 بار, ایاکم: 12 بار, علیکم: 7 بار, لاقوة الابالله: 7 بار, ایتها العصابة: 6 بار؛ و تکرار برخی دیگر, نشانِ اهمیت, ضرورت و نقش کارساز معارف ابلاغ شده در این رساله است.
فضای سیاسی پیام
به طوری که از محتوای پیام استنباط می­شود, این نامه در عصری برای شیعیان ارسال شده است که از شمشیر دشمنان­عترت:خون می­چکد و ابرهای رعب و وحشت بر فضای زندگی پیروان معصومین: سایه افکنده ­است. برخلاف­ آنچه­ برخی می­اندیشند, تمام روزگار امام صادق7 عصر فضای باز فرهنگی و سیاسی نبوده و حدود بیست و یک سال از دوران امامت حضرت صادق7 با حکومت منصور دوانقی لعنةالله علیه مواجه است؛ عصری که یکی از دشوارترین­دوره­های تقیّه محسوب می­شود و بسیاری از روایات «اذاعه» و «تقیه» در این عصر و از این امام بزرگوار صادر شده است.
زندگی غم­انگیز چهره­های­برجسته­ای همچون معلّی­بن خنیس و محمدبن ابی عمیر, گزارش روشنی از اوج حکومت شمشیر و شلاق در بخشی از عصر صادق آل محمّد9 است.
متن پیام امام7 هم حاکی از شرایط دشوار و خفقان زای آن روزگار است. محاصره­ی اقتصادی مدینةالرسول و قطع حقوق از بیت المال و ایجاد گرسنگی از یک سو و گسترش روز افزون رعب و وحشت از سوی دیگر, سیاستی بود که منصور دوانقی, دومین خلیفه­ی ستمکار عباسی نسبت به­عموم مردم و به ویژه پیروان امام صادق7 به­کار می­گرفت. ([1])
تلاش­های امام صادق7
پاسداری از عقاید و فرهنگ تشیّع و حفظ تشکیلات و موجودیت پیروان اهل بیت: در جوّی که قدرت سیاسی در دست دشمنان بی­رحم شیعیان و رهروان اندیشه علوی است و اکثریت جامعه­ی اسلامی از فرهنگ ناب محمّدی و علوی محروم مانده است, رسالتی بزرگ و دشوار بود که امام جعفر صادق7 با نگارش این گونه نامه­ها و ابلاغ کتبی و شفاهی حقایق دین, به ­انجام ­آن می­پرداخت.
در عصر منصور, گرچه آمار شیعیان و طرفداران احساسی و عاطفی اهل بیت: فراوان بود و پیروان عترت: از گمنامی و فضای سیاه تبلیغاتی امویان رهایی یافته بودند, ولی هنوز؛ آگاهی و شناخت عمیق و ضروری نسبت به امامان معصوم: در بسیاری از مسلمانان وجود نداشت و شیعیان هم از مبانی استوار اعتقادی و روشن بینی فرهنگی و خودسازی اخلاقی و ارتباط عمیق تشکیلاتی و سیاسی محروم بودند و شرایط برای تشکیل نظام اسلامی فراهم نبود.
گفتگوی امام صادق7 و سدیر سیرفی که او بسیاری از مردم و حتی نیمی از جهان را طرفدار امام صادق7 می­داند, ولی حضرت با اشاره به گلّه­ای بزغاله که بیش از 17 رأس نبودند, می­فرماید اگر به این تعداد یاران شایسته می­داشتم, مکلّف به قیام بودم, ([2]) آمار و ارقام بالای پیروان احساسی و ظاهری را نشان می­دهد و از کمبود شیعیان و یاران واقعی و ارتباط و تشکیلات ضروری پرده برمی­دارد.
سرفصل­های پیام
امام صادق7 در این رساله­ی ارزشمند, حدود بیست محور مهم؛ عقیدتی, اخلاقی, سیاسی و عبادی را مورد توجه قرار داده و در زمینه­ی این محورهای بیست­گانه نکات معرفتی, اخلاقی و رفتاری مهمی رایادآور شده­اند.
در یک دسته­بندی کلی حضرت روابط گوناگون شیعیان با خداوندU و اولیای الهی و دیگر شیعیان و حتی مخالفان تشیّع را مورد توجه قرار داده­اند و در هر زمینه رهنمودهای لازم را بیان فرموده­اند.
بیست سرفصل مهم مورد توجه در این پیام مهم تاریخی بدین شرح قابل شمارش و تبیین است:
1. اصول­رفتاری درفضای رعب و وحشت و شیوه­های تقیّه
2. توجه به برنامه­ریزی الهی برای حوادث عالم
3 . اهمیت اطاعت از ولایت الهی و اولیای الهی
4 . هشدار نسبت به دین آموزی از کانون­های انحراف و تحریف و آرا و امیال شخصی و قیاس­های بشری
5 . ضرورت خودسازی اخلاقی
6 . اخلاق معاشرت با مخالفان فکری
7 . فراگیری اندیشه و اخلاق از سنت نبوی و عترت:
8 . حمایت از محرومان و تواضع و مردم­داری
9 . تحکیم روابط درون گروهی
10 . پرداخت حقوق مالی الهی
11 . توجه و رعایت مشکلات امام و رهبری
12 . توجه به جایگاه و ارزش پیروان اهل بیت:
13 . اجتناب از گناهان و توجه به جدّی بودن اوامر و نواهی الهی
14. شناخت منافقان و اهداف و روش­های آنان
15. کنترل زبان و دقت در اظهار نظره
16. رعایت اخلاق عبادی و رابطه با خداوند متعال
17. هشدار نسبت به دنیازدگی و رفاه گرایی
18. ضرورت صبر و استقامت در حوادث اجتماعی
19. راهکار­های دعوت به اندیشه­ی عترت و تبلیغ عملی
20. تأکید بر پیروی از دستورهای الهی و سنت نبوی و اهل بیت:
و اینک متن اولین فراز را در صفحه روبه­رو می­خوانیم:
پی­نوشت:
[1] . سیره پیشوایان, ص 400 _ 393.
[2] . الاصول من الکافی, ج 2, ص 242.