غایت در فلسفه اخلاق؛ منظری قرآنی (مقاله پژوهشی حوزه)
درجه علمی: علمی-پژوهشی (حوزوی)
آرشیو
چکیده
غایت در اخلاق از مهم ترین موضوعاتی است که در اخلاق هنجاری و فرا اخلاق بررسی می شود. این مقاله با تکیه بر مباحث فلسفه اخلاق غربی و آیات قرآن کریم، از رهگذر مفهوم شناسی غایت و مباحثی نظیر تعدد یا وحدت غایت و تفاوت غایت در نظریه های هنجاری، به بررسی رابطه غایات متعدد و مختلف دست یازیده و در نهایت، غایتِ مورد اشاره قرآن کریم را تحلیل کرده و شاخصه های آن را بر شمرده است. به نظر می رسد که در فلسفه اخلاقِ غرب نظام رتبی بین مصادیق غایات به «لذت» ختم می شود، اما در ادبیات قرآنی، از آنچه در فلسفه اخلاق غرب، «غایت» خوانده می شود، با واژه هایی چون «فلاح» و «فوز» تعبیر شده است. با توجه به معناشناسی فلاح و فوز، «فلاح» مقدمه فوز است که از نظر رتبی، بالاترین وآخرین غایتِ قرآنی قلمداد می شود. فلاح، جنبه رهایی و خلاصی از شُرور دارد و در مقام ارائه راهکار برای رسیدن به نتیجه مطلوب است، اما فوز همان نتیجه مطلوبی است که در پی فلاح می آید و رهایی از عذاب، نائل شدن به رحمت الهی و بهره مندی از نعمت های جاودانه بهشتی و خلود در آن را همراه دارد و بالاترین مصداقِ فوز رسیدن به مقام «رضوان الهی» است. البته، نباید از نظر دور داشت که می توان تحلیلی غیر غایت گرایانه از مباحث قرآنی نیز ارائه کرد.End in Moral Philosophy: A Quranic Perspective
End in ethics is an important issue investigated in normative ethics and meta-ethics. The paper considers the relation between numerous and various relations by drawing upon issues in Western moral philosophy and Quranic verses via a consideration of the concept of end and issues such as plurality or unity of end and difference of ends in normative theories. It finally analyzes the end as appearing in the Quran and enumerates its parameters. The hierarchical system of instances of ends in Western moral philosophy seems to culminate in pleasure, whereas what is referred to as an “end” in Western moral philosophy appears in the Quranic literature in terms of “falāḥ” (felicitousness) and “fawz” (success). Given semantics of falāḥ and fawz, the former is a preliminary to the latter, and hierarchically speaking, the latter counts as the highest and the last Quranic end. Falāḥ involves emancipation and liberation from evils, and serves as a solution for the desired result. However, fawz is the desired result that follows falāḥ. It leads to liberation from suffering, achievement of divine mercy, and eternal enjoyment of everlasting Heavenly blessings, and the highest instance of fawz is the achievement of the positon of “divine pleasure.” However, it is possible to offer a non-teleological analysis of such Quranic issues.