نظریه تاریخی انقلاب اسلامی با رویکرد نوصدرایی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

انقلاب اسلامی ایران، به مثابه پدیده ای دینی، هم سویه ای دینی و ماورائی دارد و هم سویه ای تاریخی و اجتماعی و بنابراین نظریه ای که در مقام فهم و توضیح آن برآید، بایستی بتواند این دو سویه را تبیین کند. متفکرین نوصدرایی (نظیر علامه طباطبائی، شهید مطهری و حمید پارسانیا) از یک سو با نظر به حکمت متعالیه و نوآوری در آن و از سویِ دیگر با نظر به وقوع انقلاب اسلامی، تلاش کرده تا در آثار مختلف خود، نظریه ای تاریخی-اجتماعی درباره انقلاب اسلامی صورت بندی کنند. در این مقاله تلاش شده تا با بهره گیری از روش شناسی بنیادین، پس از مروری بر تاملات حکمای صدرایی معاصر درباره جامعه و تاریخ، شش مسئله «هستیِ تاریخ و توضیح دینی نحوه تحول آن، نیروی محرک تاریخ، دوره بندی عام و خاص تاریخی، ظهور تجدد غربی و مراحل آن، نحوه مواجهه مسلمانان و ایرانیان با تجدد و نیروهای آن و ریشه ها و بسترهای تاریخی انقلاب اسلامی» بررسی شود. در نتیجه گیری اشاره شده است که مطابق رویکرد نوصدرایی و مخصوصاً دیدگاه پارسانیا، انقلاب اسلامی محصول تغییر در نسبتِ نیروهای معرفتی و اجتماعی حاضر در جامعه گذشته و معاصر ایرانی بوده و امکان مواجهه فعال جهان اسلام با جهان مدرن را ایجاد کرده است.