شناسایی ساختار محلات و ارزش های کالبدی مرکز شهر تاریخی شیراز پیش از اسلام تا دوره قاجاریه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

شهر شیراز از پیشینه تاریخی غنی ای برخوردار است و در طول تاریخی همواره به عنوان یکی از مهم ترین شهرهای فلات مرکزی ایران به شمار رفته است. همچنین این شهر به دلیل قرارگیری در مجاورت دشت مرودشت یکی از زیستگاه های مهم ایران در دوران هخامنشیان و ساسانیان به شمار می رفت و در دوره پس از اسلام نیز یکی از شهرهای مهم ایران محسوب می شد. این نقش و جایگاه بعد از حمله مغول ویژگی ممتازی به خود گرفت و شیراز به عنوان قطب فرهنگ و ادب ایران محسوب می شد. اهمیت سیاسی این شهر در دوره های مختلفی که به عنوان پایتخت مدنظر بود و قرارگیری آن در مرز شمالی دشت شوش، آن را تبدیل به دروازه جنوب به شمال ایران کرده است. این اهمیت و جایگاه و تأثیر آن بر ویژگی های شکلی این شهر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در فقدان مستندات قابل اتکا از شکل شهر در دوره های تاریخی، به ویژه تا طلوع حکومت صفویه، نیاز به بازنمایی تصویری روشن از سیر تحولات کالبدی این شهر بیش از پیش احساس می شود. در این مقاله با توجه به موضوعیت تاریخی آن، جمع آوری داده ها به روش توصیفی با رویکرد تاریخی- اسنادی و با بهره گیری از متون و منابع انجام شد. همچنین تحلیل داده ها و نتایج حاصل از مطالعات به روش تحلیلی- تطبیقی بود. درنهایت می توان تغییرات معماری بناها و فضاهای شهری شیراز در دوره های پیش از اسلام و بعد از اسلام تا ظهور حکومت صفویه و بعد از آن تا دوره زندیه و قاجاریه را تقسیم بندی کرد و به کمک نقشه های ارائه شده ویژگی های معماری بناها و فضاهای شهری شیراز را هر دوره به نمایش گذاشت.