قَدمگاه آذرشهر نیایشگاه اسلامی یا مهرابه اشکانی؟ (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

پس از کشف نیایشگاه های صَخره ای ایران در چند دهه اخیر، ماهیت این آثار همواره مورد بحث بوده است. ردپای بسیار کم رنگ و مُبهم از عصر پدید آمدن این آثار به جای مانده، امکان گاهنگاری و کاربری دقیق و مطلق برای پژوهشگران و علاقه مندان آثار صخره ای دشوار کرده است. از سویی دیگر، ماهیت صخره ای و غار بودن این محل ها بیشتر پژوهشگران را بر آن داشته است؛ که آن را به آیین مهرپرستی نسبت دهند؛ این در حالی است که شواهدی از آیین مهرپرستی در این فضاهای قُدسی کشف و شناسایی نگردیده است. نیایشگاه های صَخره ای از جمله آثار ارزشمند معماری ایرانی هستند که ماهیت کاربری و گاهنگاری این آثار همواره مورد بحث بوده است. در این پژوهش نیایشگاه قدمگاه در شهرستان آذرشهر به روش مطالعات تطبیقی و تاریخی – تحلیلی مورد مطالعه قرار گرفته و به دنبال پاسخ به پرسش های زیر است: 1. گاهنگاری نسبی قدمگاه براساس شواهد باستان شناختی و معماری متعلق به چه دورانی است؟ 2. ماهیت کارکردی این فضای دستکند چه بوده است؟ این پژوهش در پی آن است که ضمن بررسی و بازشناسی این فضای قٌدسی، از طریق مطالعه تطبیقی و بررسی برخی جزئیات، تاریخ و کارکرد قابل قبول تر، برای این نیایشگاه ارائه دهد. بر اساس پژوهش حاضر، با مدارک موجود این فضای دستکند، یک نیایشگاه صخره ای (خانقاه) مربوط به سده های میانی اسلامی بوده و به نظر می رسد منسوب دانستن این محوطه به آئین مهرپرستی دور از ذهن بوده است. در نهایت، اگر چه گاهنگاری دیگر نیایشگاه های صخره ای نیازمند پژوهش مستقل است، شاید گاهنگاری و کاربری نسبی نیایشگاه صَخره ای قدمگاه آذرشهر بتواند راهگشایی برای دیگر آثار دستکند مشابه باشد.