بررسی و بازنمایی هویت تاریخی شهر بوکان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

نواحی سرد و کوهستانی، بخش بزرگی از مساحت کشور ایران را تشکیل می دهد. بافت شهری در این مناطق همسان با اقلیم سرد و کوهستانی به وجود آمده و به گونه ای طراحی شده است که پاسخگوی نیازهای ساکنان آن باشد. ملاحظات اقلیم و جغرافیای خاص یک منطقه، خود عامل اصلی و مهم در فرم زایی بافت شهری و عناصر معماری است. محیط زیست شهرها و حتی تک بناهای مربوط به یک اقلیم خاص، ویژگی های خاص و متناسب با آن اقلیم و جغرافیا را به دست می دهند. بوکان نیز ازجمله شهرهایی است که در منطقه کوهستانی ایران واقع شده و بافت تاریخی متناسب و ارزشمند با شرایط آن را دارد. این شهر در جنوب استان آذربایجان غربی و در ناحیه موکریان قرار دارد و به دلیل دارابودن ویژگی های اقلیمی، جغرافیای زیستی و همجواری با کوه و رودخانه و قرارگرفتن در مسیر جاده ارتباطی، برای سکونت مکان مناسبی بوده و همین امر موجب رشد و توسعه سریع آن در دوره قاجار و سپس پهلوی شده است. پژوهش پیشِ رو به شیوه توصیفی تحلیلی و براساس بررسی های میدانی و مطالعات کتابخانه ای به دنبال شناسایی بافت تاریخی و عناصر و مشخصه های اصلی کالبدی شهر بوکان بوده و در این راستا به دنبال جوابی منطقی برای سوالات زیر است: ۱- هسته اصلی و اولیه شهر بوکان در کدام دوره تاریخی شکل گرفته است؟ ۲- الگو و منطق چیدمان بناها در بافت تاریخی بوکان چگونه و عناصر اصلی و کالبدی آن کدام بناها هستند؟ ۳- بافت تاریخی بوکان در طی ادوار چه تغییراتی یافته است؟ نتایج مطالعات نشان می دهد شهر اسلامی بوکان در دوره صفوی شکل گرفته و بافت فعلی باقی مانده از آن نیز متعلق به ادوار قاجار و پهلوی است. وجود عناصر معماری ازجمله ارگ، مسجدجامع، بازار، مقبره، حوض خانه و محلات مختلف، پویایی بافت تاریخی بوکان در گذشته را اثبات می کند و نشان از دارا بودن کارکردهای سیاسی، مذهبی، اداری و تجاری این شهر، در طی ادوار مذکور است.