روش شناسی تفسیر «التفسیرالقرآنی للقرآن»

چکیده

تفسیر قرآن از قرن های نخست مورد توجه دانشمندان علوم اسلامی بوده است. در این میان گروهی تفاسیری مطابق با خواسته های خویش ارائه داده، و گروهی فقط به بیان روایات بسنده کرده و جز آن را نمی پذیرفتند. اما هرچه به دوران معاصر نزدیک تر می شویم، مفسران بیشتر به تفسیر قرآن به قرآن اهتمام می ورزند. در این میان گروهی راه افراط را پیش گرفتند و قرآنیون نامیده شدند و گروهی نیز در مقابل آنان قرار گرفته و به اخباریون شهرت یافتند. قرآنیون، تفسیری جز قرآن به قرآن را قبول نداشته و بر این عقیده اند که چون قرآن، نور و هدایت است جز به وسیله ی خودش تفسیر نمی شود، و تفسیر آن از عهده ی عقل و دانش بشر خارج است. در این میان گروهی نیز برای دلالات قرآنی استقلال قائلند اما نقش سنت را نیز در تبیین برخی آیات قرآن می پذیرند و در تفسیر برخی آیات به سنت متمسک می شوند. عبد الکریم خطیب صاحب «التفسیر القرآنی للقرآن» جزء گروه اخیر است. وی معتقد است مفسران در تفسیر قرآن به بیراهه رفته و به جای روی آوردن به قرآن به امور دیگری تمسک جسته اند. وی در تفسیری که ارائه می دهد اکثراً بر عقل و دانش خود تکیه کرده و گاه به روایات نیز استناد می ورزد. این مقاله درصدد بررسی روش تفسیری خطیب در «التفسیر القرآنی للقرآن» می باشد و سعی شده از جوانب مختلف به بررسی این تفسیر پرداخته شود. این مقاله در ضمن اینکه نشان می دهد این تفسیر - بنا بر اظهارات خود مؤلف- بر روش قرآن به قرآن متکی است، بر استفاده از عقل، به جای دیدگاه های مختلف استوار است. هم چنین نگارنده ی مقاله با ارائه ی شواهدی نشان می دهد که مفسر گرامی گاه بر این روش خود پایبند نبوده و هم چنین مبنای روش خویش را در استفاده از آیات قرآن مشخص نکرده است. به همین دلیل گاه در استفاده از آیات در تفسیر آیات دیگر به خطا رفته است.