راه های حل تعارض بین رضا و عدم رضا در موارد تعلق قضاء الهی به كفر و معصیت (مقاله پژوهشی حوزه)

چکیده

در نگاه توحیدی، همۀ کارها حتی افعال اختیاری انسان، متعلق قضا و قدر الهی است. از سوی دیگر، با توجه به کامل مطلق بودن خدا و احسن بودن نظامش، لازم است که همواره راضی به قضای الهی باشیم. حال وظیفۀ انسان در موارد کفر و عصیان چیست؟ رضا یا عدم رضا؟ اندیشمندان اسلامی از دیرزمان پاسخ های متعددی به این مسئله داده اند که مهم ترین آنها بدین قرار است: 1. صاحب رساله قشیریه با تخصیص؛ 2. برخی عرفا با تفکیک بین قضا و مقضی؛ 3. میرداماد با تفکیک بالذات از بالعرض؛ 4. ملاصدرا با تدقیق در معنای قضاء و لازمۀ آن؛ 5. ربانی گلپایگانی با تفکیک قضاء تکوینی از قضاء تشریعی؛ 6. شهید مطهری با تفکیک کار منسوب به خدا از کار منسوب به بنده؛ 7. راه حل دیگر، توجه به ملاک رضایت و عدم رضایت؛ یعنی حسن و قبح عمل است که به نظر نگارنده ریشۀ حل مشکل است. در این نوشتار، با طرح و بررسی پاسخ های مذکور به روش توصیفی تحلیلی درصدد حل این معمای اخلاقی هستیم.