درک تاریخ و فلسفه آن در پرتو قرآن: ممیّزه تاریخ نگاری ابن خلدون

چکیده

در میان فلاسفه و مورخان اسلامی، ابن خلدون فیلسوف، مورخ و جامعه شناس مسلمان تونسی قرن هشتم هجری شخصیتی است که تلاش کرد فلسفه و تاریخ را در پرتو قرآن تبیین و تفسیر کند. از نظر وی عقل از درک و فهم بسیاری از صفات الهی، توحید، مسائل فلسفه الهی و مابعدالطبیعه قاصر است. وی در عین نفی عقلانیت مطلق، عقلانیت تاریخی را جایگزین آن می کند و از این رو فلسفه او تبدیل به فلسفه تاریخ می شود. ابن خلدون با رد نظرات سه گانه مطرح «ذات گرایی پیشینی» ارسطو و پیروانش، و «نومینالیزم خدامحور» اشاعره و «نومینالیزم انسان محور» عصر مدرن، نظرگاه جدیدی به نام «ذات گرایی پسینی» ابداع می کند و در پارادیم ابداعی خود، «علم عمران» را پیشنهاد می کند که معنا و مفهوم و جایگاهی ممتاز در تفکرات این فیلسوف برجسته مسلمان دارد. مقاله حاضر با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی و تحلیلی انجام شده و با تبیین و تحلیل موضوعات فوق الذکر به صورت مبسوط و مستدل و با تکیه بر آثار وی (مقدمه و العبر)، نشان می دهد که ابن خلدون اولین فیلسوف و مورخی است که توفیق یافته بحث های فلسفی و نظریات خود را در پرتو قرآنبه صورت وسیع و ساختارمند در درک و فهم تاریخ و فلسفه تاریخ به کار گیرد.