تحلیلی بر کنش های اقتصادی فرمانروایان ایرانی و پیوند آن با قدرت و امنیت (با تأکید بر عملکرد شاه عباس اول، نادرشاه افشار و کریم خان زند) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

در تاریخ عقاید اقتصادی، اندیشه ها و آراء فکری هر مکتب منعکس کننده شرایط اجتماعی، سیاسی و ساخت فلسفی جامعه در دوران تأسیس و توسعه آن مکتب است، به همین علت هر اندیشه اقتصادی، تحت تأثیر محیط اجتماعی و شرایط سیاسی زمان قرار می گیرد. مرکانتیلیسم به عنوان مقطع تاریخی تقریباً از ابتدای قرن شانزدهم میلادی آغاز و در سال 1776 م/1191 ق، با انتشار کتاب ثروت ملل آدام اسمیت اعتبار خود را از دست می دهد. مکتب مرکانتیلیسم درواقع بیانگر دغدغه های نخبگان سیاسی در آغاز پیدایش دولت مدرن بود. ازآنجاکه در آن دوران، مسئله شکل گیری و انسجام دولت - ملت اولویت خاصی دارا بود، فعالیت های اقتصادی نیز در خدمت هدف ایجاد دولت قوی درآمد. ازلحاظ زمانی دوره تاریخی یادشده تقریباً مصادف با آغاز حکومت صفویه تا سال های پایانی فرمانروایی کریم خان زند در ایران است. اگرچه اقدامات شاه عباس اول، نادرشاه افشار و کریم خان زند را نمی توان به طور دقیق منطبق بر دیدگاه نظریه پردازان عصر سوداگری دانست، اما می توان برخی از عملکردها و کنش های اقتصادی آنان را در این راستا موردبررسی و تحلیل قرارداد. لذا پژوهش حاضر از برخی شاخصه های رویکرد مرکانتیلیستی در جهت فهم عملکرد حاکمان ایرانی در آن مقطع زمانی بهره برده و از این طریق تلاش می شود، چارچوب تئوریک تحقیق را در تحلیل مستندات و داده ها به کاربرد. نتایج این مطالعه حاکی است، عملکرد و ماهیت فعالیت های اقتصادی فرمانروایان یادشده را بایستی بر محور پاسخگویی به ثروت، قدرت و ایجاد امنیت هر چه بیشتر حکومت های آنان جستجو کرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و شیوه کتابخانه ای و با استناد به منابع اصلی و مطالعات جدید سامان یافته است