تحکیم و توسعه دولت خوارزمشاهی در عهد آتسز (522- 551 ه.ق) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

یکی از ادوار سرنوشت ساز در تاریخ سلسله خوارزمشاهی، دوران حکومت آتسز بن محمّد است. تقارن حکومت آتسز با دوره سلطنت سلطان سنجر سلجوقی، و وقوع حوادثی همچون فزونی تنش در روابط سلطان سلجوقی با خلافت، شورش در ماوراءالنهر علیه سنجر، هجوم قرا ختاییان به قلمرو سلجوقی، زمینه را برای تحکیم و توسعه دولت خوارزمشاهی فراهم کرد. آتسز نیز با خصایص شخصیتی ویژه و با بهره مندی از حمایت اهالی خوارزم و ایلات نومسلمان قبچاق، به توسعه قدرت خود پرداخته و در زمان گرفتاری سلطان سلجوقی به مداخله در خراسان و ماوراءالنهر روی می آورد، اما در زمان تقابل سلطان سلجوقی، به اظهار اطاعت و سوگند وفاداری نسبت به وی متوسّل می شد. بعد از جنگ قطوان و ناکامی در تصرّف خراسان نیز کوشید تا با اظهار اطاعت نسبت به هر دو دولت سلجوقی و قراختایی و با استفاده از توازن قوا میان آن دو، قدرت خود را از گزند آن ها مصون دارد. این مقاله در پی آن است که ضمن تبیین زمینه های تحکیم و توسعه قدرت خوارزمشاهیان در عهد آتسز، تکاپوهای او در این رابطه را با تأکید بر عوامل اثرگذار بر آن، موردبررسی قرار دهد