تداوم آیین های شهریاری و دیوان سالاری ایران باستان در خلافت اسلامی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

عرب شبه جزیره عربستان با پذیرفتن اسلام وارد مرحله جدیدی از شیوه حکومت شدند. کشورگشایی و فتح سرزمین های جدید از زمان ابوبکر آغاز شد اما فتوح اصلی از زمان خلیفه دوم شکل جدیدی به خود گرفت. اعراب تازه مسلمان به نام اسلام به نواحی مختلف ازجمله امپراتوری ایران هجوم بردند و در این هجوم بسیاری از سرزمین ها فتح شدند. عرب با فتح سرزمین های شرقی با گستره ای از شهرها و روستاها برخورد که اداره آن نیاز به بررسی دقیق، مساحی و سرشماری مشمولان باج و خراج داشت. با توجه به این که فاتحان دارای پیشینه تمدنی نبودند و بسیاری از آیین های ملک داری را نمی دانستند نیازمند نیروهای ورزیده و دانشمند سرزمین های مفتوح شدند. بنابراین، فاتحان عرب با یاری نومسلمانان ایرانی و آشنایی با دیوانسالاری گسترده ساسانی به طراحی دوباره همان تشکیلات اداری با تغییراتی جزئی پرداختند. بهترین یاری گران آن ها در اداره این دیوان ها و برپایی آیین های شهریاری، خاندان های اصیل ایرانی بودند که موجب انتقال آیین ها و سنن شهریاری ایرانی به حکومت های اسلامی شدند. بدین گونه این مسئله مطرح می شود: آیین ها و سنن شهریاری ایران باستان در چه زمینه هایی از خلافت اسلامی تداوم یافت؟ مطابق با مسئله مطرح شده، هدف این مقاله، بررسی پیامدهای تداوم آیین ها و سنن شهریاری ایران باستان در خلافت اسلامی است. نگارنده جهت بررسی متغیرهای تداوم آیین ها و سنن شهریاری ایران باستان و خلافت اسلامی از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و اسنادی به شیوه کتابخانه ای بهره برده و به این نتیجه دست یافت: حاکمان عرب مسلمان با گماردن ایرانیان در مصادر اداری و دیوانی نه تنها به قوام و استحکام بنیان های خلافت اسلامی یاری رساندند، بلکه با استعانت از آن ها در جهت برپایی آیین ها و سنن شهریاری، موجب تداوم و استمرار ملک داری ایرانی به دوره اسلامی شدند