موقعیّت جغرافیایی جنگ هرمزدگان؛ جنوب یا شمال؟ (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

جنگ «هرمزدگان» در روز سی اُم مهر/ بیست و هشتم آوریل 224 م. یکی از بزرگ ترین جنگ ها در تاریخ ایران و حتا تاریخ شرق باستان است. با مرگ اردوان چهارم/ 213-224 م، آخرین پادشاه پارتیان در این جنگ بود که هماورد جنگجوی او، اردشیر بابکان/ 224-240 م، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، خود را «شاهنشاه» خواند و سپس با گشودن تختگاه پارتیان و جنگ هایی دیگر با خاندان های نژادة پارتی و بسیاری پادشاهان محلّی که در ایران پراکنده بودند، «شاهنشاه ایران» نامیده شد. جنگ هرمزدگان، آغاز نزدیک به پنج سده فرمانروایی ساسانیان در ایران، و هم نشانة آغاز دورة تازه ای از جنگ های ایرانیان و رومی ها بود. با وجود این، هنوز موقعیّت جغرافیایی دشت هرمزدگان/ هرمزجان/ هرمزدجان/ مزدجان که طبری و دیگران آن را آوردگاهِ جنگ اردوان چهارم و اردشیر بابکان خوانده اند، شناخته شده نیست و یا دست کم، دیدگاه های گوناگونی دربارة آن وجود دارد. در این جستار، براساس روش تاریخی، به مطالعه و نقد همة این انگاره ها دربارة موقعیّت جغرافیایی دشت هرمزدگان خواهیم پرداخته شد و یک نقطة جغرافیایی تازه به عنوان آوردگاه نبرد هرمزدگان پیشنهاد داده شد.