بررسی و تحلیل گچ بری های نویافته ایلخانیان آوه

چکیده

هنر گچ بری در دوره اسلامی، هم از نظر فن و هم از نظر نقش مایه های تزئینیِ به کار رفته در آن، برگرفته از هنر تزئیناتی دوره ساسانی است. نقوش گچ بری های دوره ساسانی با الهام از محیط طبیعی اطراف خود، ارتباطی نه صدرصد ولی نزدیک به آن، برقرار می کند و به راحتی می توان نمونه های مشابه آن ها را شناسایی کرد. این امر نشان می دهد که مباحث انتزاعی کم تر در این نقوش به کار رفته و هنرمند گرایش کم تری به این سمت نشان داده است. امّا این عناصر در پرتو حکمت و اندیشه های اسلامی، تغییر شکل و معنا یافته اند. یکی از یافته های بااهمیت و شاخص در محوطه آوه1 که در جریان نجات بخشی امام زاده فضل بن سلیمان در فصل سوم کاوش های این محوطه تاریخی در سال 1388 ش. به دست آمد، تزئینات گچ بری بود. باتوجه به تاریخ قیدشده برروی یکی از کاشی های زرین فامِ یافت شده از این بنا، یعنی 684 ه .ق.، این تزئینات متعلق به دوره ایلخانیان است. نگارنده در پی اثبات هرچه بیشتر چنین تاریخ گذاری، به مطالعه فنی و شکلی این نقوش و مقایسه آن ها با تزئینات گچ بری سایر اماکن تاریخیِ برجای مانده از دوره ایلخانیان پرداخته است. پژوهش حاضر به دنبال اثبات این فرضیات است که در اجرای نقوش تزئینی گچ بری های بنای مورد پژوهش، دو شیوه تزیینات گچی با برجستگی زیاد و تزئینات گچی مُجوّف و نقوش تزئینی عبارت اند از نقوش گیاهی، هندسی و کتیبه نگاری؛ و این نقوش و شیوه های اجرایی آن ها، از الگو و سبک های مشخص تزئیناتی دوره ایلخانی تبعیّت کرده اند. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی، و مطالعات آن به صورت کتابخانه ای و میدانی به سرانجام رسیده است. فعالیت های میدانی این پژوهش شامل کاوش های گسترده باستان شناسی در دشت آوه و در مکان امام زاده فضل بن سلیمان و نیز طراحی داده های به دست آمده از کاوش، هستند.