سیره نظامی

پژوهش در سیره معصومان علیهم السلام برای معرفی آن اسوه های حقیقی به جامعه، ضروری است. سیره آن بزرگواران را میتوان در ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بررسی کرد. یکی از محورهای سیره معصومان علیهم السلام، سیره نظامی آن بزرگواران است که ابعاد مختلفی دارد. یک بعد آن توجه به خدا و استمداد از او در تمام شرایط نظامی است. در این نوشتار ابعاد سیره معصومان علیهم السلام در این موضوع بررسی شده است. بدین منظور پس از جمع آوری نمونه های فراوانی از سیره آن بزرگواران به دسته بندی و تجزیه و تحلیل آن پرداخته شد. در روش آن بزرگواران توجه به خداوند، استمداد از او و توجه دادن دیگران به این امر، در تمام شرایط نظامی اعم از آماده سازی سپاه، سختیهای میدان جنگ، شکست ها، پیروزیها و مقابله با توطئه ها و فتنه ها، بسیار پررنگ و برجسته است.

یکی از موضوعات مهم در سیره نظامی امام علی(ع)، جواز یا عدم جواز استفاده از «خدعه» و «غدْر» در هنگام مواجهه و درگیری با دشمن است. در تحقیق پیش رو که با استفاده از منابع دست اول نگاشته شده، سیره نظامی امام علی(ع) در این خصوص مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی این موضوع نشان می دهد که امام علی(ع) همانند پیامبر اکرم| هیچ گاه از غدر که به معنای نیرنگ و تلاش در جهت شکست دشمن به هر وسیله ممکن است، استفاده نمی کرد اما از خدعه که به معنای فریب دشمن است، تنها در جنگ بهره می برد.

امروزه دشمنان اسلام به روش های مختلف و با طرح شبهاتی چون جنگ طلبی، نژادپرستی، تشکیل گروه های تروریستی به دنبال خدشه دار کردن چهره اسلام و پیامبر اعظم(ص) هستند و با اقدامات خود موجب اسلام هراسی در بین ملتها و جلوگیری از گسترش اسلام می شوند. با مطالعه مبانی و منابع روایی ملاحظه می شود که نبی مکرم اسلام در طول ده سال حکومت در مدینه، حدود 85 غزوه و 34 سریه را مدیریت و فرماندهی کرده که در همه آنها سپاهیان خود را به رعایت حقوق بشر دوستانه و حفظ کرامت انسانی امر نموده است. لذا در این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این سوال هستیم: «اصول بنیادین حقوق بشر دوستانه از منظر سیره نظامی پیامبر اعظم (ص) کدامند؟» این تحقیق از نظر هدف بنیادی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی و از نظر ماهیت کیفی است. روش جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای و فیش برداری از منابع و آثار روایی معتبر می باشد. همچنین جهت تجزیه و تحلیل داده ها در این تحقیق از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. در پایان، اصول بنیادین حقوقِ بشردوستانه از منظر سیره نظامی پیامبر اعظم(ص) در 52 زیر مقوله، 22 مقوله و 10 اصل در قالب یک الگوی مفهومی در دو بعد مادی و معنوی ارائه گردید.

حقوق بشردوستانه که به حقوق در جنگ نیز معروف است، به مسئولیت ها و حقوق طرفین درگیر جنگ و کشورهای بی طرف به ویژه در ارتباط با افراد غیرنظامی، مجروحان جنگی، اسیران، زنان، کودکان، محیط زیست و غیره می پردازد. نتایج مطالعاتی که در سیره نظامی پیامبر اعظم (ص) با استناد به کتب و روایات معتبر در این حوزه انجام شده است نشان می دهد که اشتراکات زیادی در اصول حقوق بشردوستانه منتجه از سیره نظامی نبی اکرم (ص) و قرن معاصر وجود دارد، امروزه دشمنان اسلام به دنبال خدشه دار کردن چهره ی اسلام و پیامبر اعظم(ص) با طرح اتهاماتی چون جنگ طلبی و نژادپرستی با تشکیل گروه های تروریستی تحت عنوان داعش و ... می باشند، در حالی که اسلام اجرای حقوق بشر دوستانه را از مقتضیات و ضروریات دانسته است و پیامبر اسلام نیز خود از عاملین به آن بوده است.امروزه باوجود اهمیت حقوق بشردوستانه نزد کشورهای دنیا، همچنان شاهد نقض اصول بنیادین حقوق بشردوستانه هستیم. لذا هدف از انجام این تحقیق مقایسه رعایت اصول بنیادین حقوق بشردوستانه در سیره نظامی پیامبر اعظم(ص) و عصر معاصر(قرن 21) می باشد، این تحقیق از نوع کاربردی  و از نظر روشی ، توصیفی- تحلیلی و از نظر ماهیت کیفی است. روش جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای و فیش برداری از منابع و آثار روایی معتبر می باشد. همچنین جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوی  کیفی استفاده شده است. نتیجه این تحقیق نشان می دهد: علی رغم وجود همپوشانی بین اصول بنیادین حقوق بشردوستانه بین المللی و اصول حقوق بشردوستانه در سیره نظامی پیامبر اعظم (ص) اما در رعایت و اجرای آن اصول در قرن معاصر افتراقات فاحش و غیر قابل انکاری مشاهده می شود.

سیره نظامی پیامبر اکرم (ص) در جنگ ها بدین صورت بوده است که برای گسترش اسلام و دعوت به دین، ایشان ابتدا تبلیغ، ارشاد و به دنبال آن سفیر به اقصی نقاط ارسال می فرمودند. هدف از این پژوهش، نشان دادن اهمیت اصل غافلگیری با الهام از تدابیر پیامبر اکرم (ص) در جنگ های صدر اسلام است و در نهایت به این نتیجه می رسد که آیا می توان با استفاده از این اصل در حال حاضر در مقابل دشمنی قوی تر ایستاد و به اهداف مورد نظر خود رسید؟ این پژوهش با روشی توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای و مقالات معتبر تهیه شده؛ و به دنبال آن است که اهمیت اصل غافلگیری را در جنگ های پیامبر (ص) مورد بررسی قرار داده است.نتایج این تحقیق حاکی از آن است که اگر بتوانیم در شرایط نبرد امروزی که یک نبرد ناهمطراز است، به ین نظامی دشمن به طور کامل احاطه داشته باشیم؛ به راحتی می توانیم حرکات او را در صحنه نبرد حدس زده و با روش های نبرد ناهمطراز و حمله به استراتژی کلی دشمن، وی را به طور کامل غافلگیر کرد.

مقدمه: این مقاله در حوزه عملیات روانی در جنگ نظامی است، به سبب میزان تأثیرگذاری، اهمیت و فقدان ادبیات بومی و دینی مراجعه به مبانی دینی از جمله سیره امیرالمؤمنین(ع) را ضروری می سازد. «چیستی اصول عملیات روانی در سیره نظامی امیرالمؤمنین(ع)» سوال اصلی مقاله حاضر است. به منظور پاسخ به این سؤال، از میان تحرک نظامی متعدد حضرت، سه جنگ گسترده جمل، صفین و نهروان انتخاب گردید. روش: با توجه به اصول سیره پژوهی و استخراج منطق رفتاری ثابت معصوم(ع)، اطلاعات گردآوری شده از طریق مطالعه کتابخانه ای، به روش استراتژی مفهوم سازی بنیادی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج: با ذکر موارد و انواع عملیات روانی «تاکتیکی»، «استراتژیک»، «تحکیمی»، «عملیات روانی در بحران» در سیره نظامی امیرالمؤمنین(ع) و در سه بازه پیش از جنگ، حین جنگ و پس از جنگ، از طریق مفهوم سازی بنیادی، مقوله های اساسی عملیات روانی را در سیره حضرت براساس سه گانه بینشی، گرایشی و رفتاری برشمرده است و سعی نموده تا گامی در تعریف اسلامی از عملیات روانی بردارد. مقوله های اساسی مذکور عبارتند از: نگرش منطقی، نمادسازی و نمادسوزی، توجه به ظرفیتهای اجتماعی، نفوذ عاطفی، خلق انفعال در جبهه مقابل، ظرفیت آفرینی داخلی و موضع گیری فعال. بحث: عملیات روانی در سیره نظامی امیرالمؤمنین(ع)، جوانب و مختصات خود را دارد و به طور خاص، سه اصل هدایت گری، تقوا و معنویت گرایی بر آن سایه افکنده است.

آشنایی با سیره نظامی امام علی(ع) و نوع برخورد آن حضرت با دشمنان خویش، که به مقابله نظامی با آنها پرداخته است، می تواند موجب آشنایی بهتر و بیشتر با سیره ایشان و سپس الگوگیری از نوع رفتارهای آن حضرت گردد. سوال تحقیق این است که امیرالمومنین(ع) در زمان رویارویی با دشمن و قبل از آغاز نبرد، چه عملکردی داشته است؟ واکاوی موضوع، با بهره گیری از شیوه توصیفی و تحلیلی نشان می دهد امیرالمومنین(ع) نبرد با دشمنان خویش را آخرین راهکار برای مقابله با آنان می دانست. امام علی(ع) تلاش داشت دشمنانش به اشتباه خویش پی ببرند، حق را ببینند و خود را به مهلکه نیندازند. ازاین رو، آن حضرت قبل از نبرد، با بهره گیری از شیوه های گوناگون، از جمله نگارش نامه، اعزام سفیر و گفت وگوی مستقیم با سران دشمن و دیگر شرکت کنندگان در جنگ ها، سعی داشت دشمن را از نبرد منصرف کند. اندیشه امام بر این امر استوار بود که حتی اگر موفق به انصراف دشمن نشود، حداقل با وی اتمام حجت کرده است.