ولایت امام علی (ع)

تفسیر و شأن نزول آیه تبلیغ مورد اختلاف مفسران فریقین است. مفسران شیعه با استناد به آیات دیگر قرآن و روایات تفسیری، آیه را مرتبط با امامت امام علی(ع) در روز غدیر خم می دانند اما جمعی از مفسران اهل سنت درباره تفسیر و شأن نزول آیه، دارای دیدگاه های متعددی می باشند و در این زمینه چندین شأن نزول را برای آیه تبلیغ بیان کرده اند. مقاله حاضر ضمن بیان دیدگاه های تفسیری فخر رازی، سیوطی، آلوسی و زحیلی، از مفسران اهل سنت، به بررسی آنها می پردازد. اقوال آنان در تفسیر آیه تبلیغ مردد میان: حراست از پیامبر اکرم| توسط عباس، اظهار عیب جویی و بیان لغزش های یهود، ابلاغ مطلق اوامر الهی و جانشینی حضرت علی(ع) می باشد.

مفهوم «ولایت» در حدیث غدیر، از جمله مفاهیمی است که دیدگاه های متناقضی از سوی شیعه و اهل سنت نسبت به آن ارائه شده است. شیعه، «ولایت» مطرح شده در این حدیث را از مهم ترین نصوص قطعی بر امامت و وصایت امام علیg می داند؛ ولی برخی از اهل سنت آن را در حد محبت و نصرت تنزّل داده اند. این تحقیق بر مبنای ارتباط مفهومی و مصداقی «ولایت» در آیه ولایت و حدیث غدیر، در صدد است با روش توصیفی-تحلیلی، مفهوم «ولایت» امام علیg در حدیث غدیر را در پرتو معنایابی مفهوم ولایت الهی و نبویa در آیه ولایت و دیگر آیات قرآن تحلیل کند. نوشته حاضر بیان می کند که بر اساس تحلیل آثار ولایت الهی و نبویa که عبارت اند از: نصرت، هدایت، محبت و سرپرستی و همچنین اسباب و لوازم ورود به این دو ولایت که شامل: ایمان، عمل صالح، مودّت، اطاعت و تبعیت از «ولیّ» است و انطباق این مؤلفه ها بر ولایت علویg در حدیث غدیر؛ «ولایت» مطرح شده برای امام علیg در حدیث غدیر، مفهومی اعمّ از محبت و نصرت داشته؛ بلکه بر «رهبری دینی، فکری، اجتماعی و سیاسی» آن امامg دلالت تام دارد.

آیه شصت و یکم سوره آل عمران در جریان مباهله پیامبر با مسیحیان نجران نازل شده است و مشهور به آیه «مباهله» می باشد. از روشن ترین دلایل قرآنی بر فضیلت و منزلت اهل بیت و به ویژه امیرمؤمنان(ع) است. این فضیلت در آثار علمای مذاهب مختلف اسلامی در طول تاریخ از جهات متفاوتی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. در این مقاله با توجه به اهمیت واژه «أنفسنا»، دلالت این واژه در آیه مباهله از دیدگاه مفسران و متکلمان امامیه، معتزله و اشاعره تطبیق داده شده و به روش توصیفی تحلیلی بررسی شده است. از مهمترین یافتههای این تحقیق آن است که مباهله در بین علمای امامیه، معتزله و اشاعره به معنای نفرین است. همچنین شأن نزول آیه را اکثر علمای مذاهب مختلف، اهلبیت(ع) میدانند. بنابر نظر امامیه، با توجه به استعمال واژه «أنفسنا» در معنای مجازی، این آیه دلالت آشکاری بر تساوی و اتحاد علی7 با پیامبر اکرم6 و افضلیت علی7 دارد. علمای معتزله نیز مصداق واژه «أنفسنا» را حضرت علی7 میدانند؛ اما در دلالت آن بر افضیلت یا امامت اختلاف کردهاند. برخی دیگر از آنها نیز افضلیت علی7 را پذیرفته، ولی امامت را در غیر افضل نیز جایز میدانند. اکثر متکلمین و مفسرین اشاعره مصداق واژه «أنفسنا» را حضرت علی (ع) و آیه مباهله را نیز دال بر افضلیت اهل بیت می دانند. عده ای مراد از این واژه را خود پیامبر(ص) می دانند، ام برخی اختصاص آن به امام علی (ع) را نپذیرفته اند.