سنت علمی

تمدن اسلامی به اذعان مورخان علم منشأ بسیاری از تحولات علمی و فناورانه کنونی و قرن ها هدایتگرِ مبدعِ فعالیت های علمی بوده است. پرسش اساسی آن است که نظام علمی حاکم بر تمدن اسلامی از چه ویژگی هایی برخوردار بوده که توانسته خود را به عنوان کانون پیشرو و درون زای دانش به جهانیان معرفی کند. پاسخ در سنت مترقی دانشمندان مسلمان در کسب معرفت علمی نهفته است. روش ها و قواعدی که براساس آن به کسب معرفت می پرداختند و سنت هایی که در نظام تعلیم و تحقیق تمدن اسلامی ریشه دوانده بود و همچنان بروز، معتبر و قابل استفاده در نحوه دستیابی به دانش اصیل، شیوه گسترش مرزهای علوم و پدیدآوری حوزه های جدید علمی است. این مقاله، اصولی را معرفی می کند که شاکله اصلی سنت علمی در تمدن اسلامی را تشکیل داده است. بخشی از مباحث «سنت علمی» در مقوله «روش علمی» در تمدن اسلامی قرار می گیرد که زمینه را برای گسترش و تعمیق بحث فراهم می آورد.

هیچ تمدنی در خلأ به وجود نیامده و نمی آید. هر تمدنی میراث دار گذشته خود است و در نسبتی معنادار با آن قرار دارد. در حقیقت آنچه از گذشته بر جای می ماند، نقش تعیین کننده ای در شکل گیری آینده بازی می کند. عصر طلایی تمدن اسلامی را نیز باید با توجه به این اصل و در زمینه ی فرهنگی و تمدنی پیش از خود به فهم درآورد. تمدن طلایی اسلام که در عصر خلافت عباسی به وجود آمد، به طور مشخص در ارتباط با تمدن های مجاور خود بود. در این میان، تمدن ایرانیِ عصر ساسانی نقش بسزایی در شکل گیری تمدن اسلامی دارد. اشرافیت زرتشتی در تاریخ تمدن ایران، همواره به عنوان نخبگان فرهنگی پرچمداران علم و دانش بوده اند. در عصرِ ساسانی ما شاهد این هستیم که توان این نیروی نخبگانی، به بالاترین حد خود می رسد. با توجه به حوادث جهانی چون بسته شدن مدارس علمی در امپراطوری روم شرقی، جهان ایرانی در عصر ساسانی به رهبری نخبگان زرتشتی، بیش از پیش کانون مباحث علمی جهان متمدن می گردد. در این پژوهش کوشیده ایم تا با روشی کتابخانه ای نشان دهیم زرتشتیان چگونه پس از اسلام توانستند به عنوان یک نیروی فرهنگی زنده بمانند و با انتقالِ سنتِ دانش در عصر ساسانی، به جهان اسلام منشأ خدمات بسیاری شوند. نتایج پژوهش نشان دهنده ی آن است که انحلال نظام ساسانی، دستاوردهای فرهنگی زرتشتیان را از دایره ی بسته ی موبدان بیرون آورد و دستاوردهای علمی گذشته را پایه ی تحولات جدید ساخت. در این میان دو حوزه ی دانش بیش از هر حوزه ی دیگری توانستند از میراث زرتشتی بهره گیری کنند: نخست دانشِ پزشکی که با سنت غنی جندی شاپور در پیوند است و دیگری فلسفه و حکمت که نمونه ی بارز انتقال آن در آثار سهروردی قابل مشاهده است. اهداف پژوهش: بررسی حوزه های دانش در ایران زرتشتی پیش از اسلام. بررسی خدمات فرهنگی اندیشه ی زرتشتی در ایران دوره ی اسلامی. سؤالات پژوهش: چه حوزه های دانشی از ایران پیش از اسلام به ایران پس از اسلام انتقال پیدا کردند؟ تأثیرات فرهنگی حوزه ی زرتشتی در دوره اسلامی به چه صورت بوده است؟