کربلاء

کان الرجز أحد الأرکان الأصلیة فی الحروب الماضیة، الرکن الذی کان یلقی لبواعث مختلفة مثل إیجاد الخوف فی قلب العدو وتعزیز قوی الروحیة للجیش و... . رغم أن الرجز فی العصر الجاهلی والعصور التالیة استخدم فی الموضوعات المختلفة، مثل الأراجیز التی حتی أنشدت فی وصف بعض الحیوانات کالضبع والفأر والحیة، لکن علینا أن نعدّ مصدر الرجز الأصلی، معرکة القتال. فنبحث فی الرجز بواسطة هذه المضامین الأصلیة کمرآة لتبیین الثقافة والرسوم والعقائد، تبیینا تاما فی العصرین الجاهلی والإسلامی إذ إنّ لهذه الأراجیز لغتها الخاصة بها فی کل عصر؛ فنری فی العصرین الجاهلی والإسلامی ضعفا وشدة للمعانی المطروحة للرجز حیث نلاحظ فی العصر الإسلامی طرح المعانی الجدیدة کالصمود، والصبر، والوفاء، ونصرة النبی(ص)، والأئمة(ع) و... بدل القتل، والسلب، والتفاخر علی القبائل الأخری، والهجو، والذم و... . إنّ أدب المقاومة الذی یعدّ من مظاهر الشعر الحماسی نبع من صمیم الثقافة الشیعیة وذاتها کما تأثر هذا الأدب کثیرا بحماسة کربلاء. فانطلاقا من ذلک تتعرّض هذه المقالة کذلک لتحلیل أراجیز أصحاب سید الشهداء معتمدة علی طریقة التوصیف والتحلیل.

ابن ابی الحدید یکی از بزرگ ترین و مهم ترین شروح نهج البلاغه را نگاشته است. این شرح که حاوی اطلاعات مهم تاریخی است از جمله درباره امام حسین(ع) است شایسته بررسی و نقد از زوایای مختلف است. مقاله حاضر پس از مروری کوتاه بر روش تاریخی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید و ویژگی های آن روایت های تاریخی این کتاب درباره امام حسین(ع) را در محورهای زیر مورد بررسی قرار داده و حسب نیاز به بررسی تطبیقی آن با دیگر منابع پرداخته است: رویدادهای پیش از امامت امام حسین(ع)، کینه ورزی ها نسبت به خاندان امام حسین(ع)، پیش گویی های مربوط به رویداد کربلا، اظهار نظر در باره جایگاه امام حسین(ع) و جزئیات رویداد کربلا.

الهویه هی حقیقه الشخص أو الشیء أو الجماعه والشعب. ما من کائن بدون هویه فی عالم الوجود. للهویه أنواع، من ذلک: الهویه التاریخیه، واللغویه، والدینیه، والاجتماعیه، والثقافیه. هذه الورقه تستهدف دراسه أثر کربلاء وواقعه عاشوراء فی الهویه التاریخیه، والاجتماعیه والثقافیه للشیعه فی الشعر الشیعی القدیم، من القرن الأول إلی القرن الخامس الهجری، مبنیهً علی منهج تحلیل المحتوی النوعی. یرتکز هذا البحث علی شعر عشره شعراء شیعیین قدماء. تتوصل هذه المقاله إلی نتائج منها: إنّ کربلاء بعد قیام الإمام الحسین (ع)جزءٌ من تاریخ الشیعه وهویتهم التاریخیه وهویتهم السیاسیه، لایمکن فکه عنها فالشعراء حفظوها فی دواوینهم، کما أنّها هی العامل الأساس فی وحده الشیعه. الآداب الاجتماعیه والثقافیه الخاصه بالشیعه فی یوم عاشوراء التی تشکل هویتهم الاجتماعیه والثقافیه، لیست ذات بُعد وجدانی عاطفی فقط بل لها أبعاد سیاسیه، وروحیه ودینیه أیضا. فالشاعر الشیعی یتمسک بها فی شعره لتحکیم الوحده بین أبناء قومه و الحفاظ علی هویتهم الدینیه وصیانتها من التحریف والزیف. فنری الشعراء الشیعه القدماء لا یمیلون کثیرا إلی بیان تفاصیل واقعه عاشوراء، بل یتحدثون عن الکلیات التی تشکل أسس معتقداتهم.

أبوالحسن الخلیعی من الشعراء الملتزمین فی الأدب العربی الذی أنشد العدید من القصائد الجمیله والمثیره فی مدح الأئمه والأنبیاء؛ شاعر مثالی سعی دائماً لتحقیق مُثُل المجتمع الإسلامی وأدرج تلک المفاهیم النقیه فی مجموعته الشعریه. قصائده المحبه لأهل البیت(علیهم السلام)، من حیث المحتوی، لها میزات بارزه جعلتنا الخلیعی بعنوان أحد الشعراء من الدرجه الأولی فی الأدب الملتزم. یصف خلیلی فی دیوانه الشخصیه الفریده للإمام الحسین(ع) وحدث کربلاء وأحداث بعدها. لقد نهض هذا البحث بمهمه تسلیط الضوء علی نماذج من الشعر الحسینی الذی عرفته مدینه کربلاء المقدسه فی زمن وجد فیه الأدباء متنفساً للتعبیر عن مشاعرهم اتجاه هذه النهضه. المنهج التتبعی فی هذا البحث هو دراسه أشعار أبی الحسن الخلیعی بشکل تحلیلی- وصفی وذکر النماذج الشعریه وتحلیلها. فی الختام استخلصنا من هذا البحث أنّ الشاعر أبا الحسن الخلیعی قد وجد فی شخصیه الإمام الحسین(ع) الملاذ الآمن، والطاقه الکامله لیعبّر بها عن التزامه وأحاسیسه الصادقه لأهل البیت(علیهم السلام)، خاصّه الإمام الحسین(ع) .