داده های باستان شناسی

دهستان رستاق یکی دهستان های تشکیل دهنده بخش مرکزی شهرستان اشکذر می باشد که مابین دو شهر یزد و میبد قرار گرفته و از روستاهای مختلفی تشکیل شده است. بر اساس متون محلی یزد قدیمی ترین استقراری که در این دهستان شکل گرفته است مربوط به دوره اشکانیان می باشد. از این زمان به بعد، بر اساس اسناد مکتوب و داده های باستانشناسی، شاهد شکل گیری استقرارهای مختلفی در این ناحیه می باشیم که تعدادی از آنها متروک شده اند، تعدادی از آنها هنوز بصورت روستاهایی در این دهستان پراکنده شده اند و برخی از آنها نیز، در دوره معاصر، تبدیل به شهرهای بزرگی شده اند که از جمله آنها می توان به دو شهر اشکذر و زارچ اشاره کرد بطوریکه روند استقرار را از دوره اشکانی تا عصر حاضر بدون وقفه ادامه داشته است. در این مقاله سعی شده است تا روند شکل گیری این دهستان و تغییرات بوجود آمده در آن براساس اسناد مکتوب و داده های باستان شناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

منطقه ای گسترده با محوطه هایی با فرهنگی ویژه و خاص زیر سایهٔ نام آغازایلامی قرار می گیرد؛ خصوصیاتی که نشان دهندهٔ سوق دادن فلات ایران به سوی شهرنشینی و تمدن است و نشانه های بارز شروع تمدن در آن دیده می شود. اما پس از این دوره چه اتفاقی افتاد؟ محوطه های منتسب به فرهنگ آغازایلامی که از جنوب غرب به جنوب و جنوب شرق تا شمال مرکز فلات ایران بدست آمده اند، پس از این مرحله با آن همه فرهنگ پیشتاز به نسبت مرحلهٔ قبل از خود، به چه سرنوشتی دچار شدند؟ آیا تداوم فرهنگی در آن ها دیده می شود و اگر جواب منفی است، در ادامهٔ راه چه تغییراتی داشته اند؟ پژوهش پیش رو با استفاده از داده های باستان شناسی سعی در روشن شدن پاسخ این سؤال خواهد داشت که تغییرات از دورهٔ آغازایلامی به مرحلهٔ پس از آن را چگونه می توان تعبیر کرد؟ مطالعات انجام گرفته به روش مقایسه ای – تحلیلی و براساس مدارک کتابخانه ای این نتیجه را در پی داشت که محوطه های دارای توالی استقرار از آغازایلامی به مرحلهٔ پس از آن به صورت منطقه ای و با تغییرات سبکی ادامهٔ راه داده اند.

داده های باستان شناسی همواره زمینهء مناسبی برای مطالعهء ابعاد گوناگون زندگی گذشتگان را فراهم ساخته است. از دورهء هخامنشی آثاری برجای مانده که بیش از هر چیز ابزارهایی بودند که نهاد سیاسی آن ها را رسانه هایی در جهت نمایان سازی و به اجرا در آوردن اندیشه سیاسی خود می دانست. یکی از مهّم ترین مفاهیمی که نهاد سیاسی هخامنشی کوشیده تا آن را از مجرای آثار هنری آشکار سازد، مفهوم قدرت است. با واکاوی آثار هنری این دوره همراه با کتیبه ها که جزو اسناد دسته اوّل محسوب می شوند، به سهولت می توان استنباط کرد که شاهان پارسی بر چه پایه و بنیان هایی قدرت خویش را استوار کرده بودند و برای نمایش آن می کوشیدند، این موضوع به ویژه با روی کار آمدن داریوش اوّل که در سازمان دهی و اداره جامعه بسیار موفّق بود، بیشتر نمایان می شود. در این نوشتار که از روش تحلیل محتوا بهره برده و داده های آن از شیوهء مطالعات کتابخانه ای گردآوری شده است؛ آثار هنری خود جلوگاهی از قدرت و مشروعیّت شاه می باشد که دارای نمادها و نگارهایی است که دیگر مبانی قدرت شاهان پارسی را، که همان ثروت امپراتوری یا خراج شهرب ها و نیروی نظامی است، به نمایش گذاشته است.