ابراهیم الکونی

حیات بشر با اساطیر پیوند ناگسستنی دارد. این داستان های خیالی که گاه ریشه در واقعیت تاریخی دارند چنان با زندگی انسان درآمیخته اند که در برخی جوامع به عنوان حقیقت غیر قابل انکار پذیرفته شده اند در هم تنیده بودن اساطیر با زندگی بشر، چنان در ادبیات به عنوان جلوه ای از فرهنگ و تمدن انسان انعکاس یافته که امروزه اسطوره ها جایگاه کم نظیری در ادبیات ملل جهان و از جمله ادبیات عربی پیدا کرده است. ابراهیم الکونی یکی از رمان نویسان معاصر و شناخته شده در جهان عرب است که از اسطوره و به ویژه اساطیر بومی-آفریقایی و باورهای محلی بهره ی فراوانی گرفته است. در این مقاله تلاش شده اسطوره ها و اعتقادات بومیان در منطقه ای از شمال آفریقا (لیبی) در یکی از برجسته ترین آثار ابراهیم الکونی به نام ""نزیف الحجر"" بررسی شود و از این رهگذر کاربست اسطوره و کارکرد آن در نزد این نویسنده پرآوازه عرب معرفی گردد.

الأدب العجائبی والأدب الغرائبی والأدب الفنطاستیکی أو الأدب السحری کلها أسماء لمسمی واحد وهو تردد کائن لا یعرف سوى القوانین الطبیعیه أمام حادث له صبغه فوق طبیعیه.فدرجه حضور الواقع و مدی تباعده وتقاربه یتدخلان فی تحدید ضروب الواقعیه بأنواعها. ویصعب انفصال الواقع عن غیر الواقع فی هذا الخطاب فقد کانت هذه المدرسه ولیدهَ أفکار کتّاب أمیرکا الجنوبیه و تکوّنت لمقتضیات البیئه هذه. وکان إبراهیم الکونی، الکاتب اللیب ی، أبرز کاتب فی هذا الاتجاه حیث أصدر لحدّ الآن ما یربو علی أربعین روایه فی هذا المجال. وقد حَدَت به البیئه إلی أن یعرض أفکاره بهذا النمط. ومن ممیزات هذا الاتجاه عند الکونی هو امتزاج الخیال بالواقع بشکل معقول و تغییر الأحداث الیومیه و استحالتها فی نسج القصه بصوره یؤمن بها المتلقّی. ویقنِع المؤلفُ الملتقیَ عن طریق تقنیات الازدواج و النبره و المفهوم الشعری و لاسیماء الوصف و السرد المدهشان و جاء به لإِثراء التخییل العربی وإخصاب مغامرات دلالیه وشکلیه. وقد اعتمدنا فی هذه الدراسه علی المنهج الوصفی - التحلیلی.

إنّ الروایه ظاهره لغویه تکمن أصالتها فی تجمیع الأسالیب المختلفه واللغات المتعدده والأصوات المتنوعه التی تقیم بینها العلاقات الحواریه. إنّها قادره على أن تجلّی الحواریه بین مختلف اللغات الاجتماعیه، لتنتج خطاباً روائیاً یعکس جمالیه العلاقات اللغویه ویعمق القناعه بالأحداث الروائیه؛کما تبرز العلاقات الحواریه الداخلیه بین لغتها ولغه سائر النصوص الأدبیه وغیر الأدبیه، لتنتج نصاً متزوداً بنصوص غیره. أما دراسه لغه الروایه من هذا المنظر النقدی أی "الحواریه"، فتکشف عما للروائی من أسرار أسلوبیه متمیزه، وآلیات ال تعبیر، وطرائق استخدام وکیفیه انتقاء الماده اللغویه. والدراسه التوصیفیه التحلیلیه هذه، تکشف میزات حواریه لغه روایات إبراهیم الکونی الذی یهتم بتصویر الصحراء وما فیها من الموجودات؛ إذ حول عالم الصحراء إلى کون حیوی مفعم بأحاسیس جمالیه لا حدود لها. إنّه قد أنتج التعدد اللغوی فی روایاته باستخدام اللغات المتعدده فی مختلف مستویات المجتمع الإنسانی من لغه معاصریه والأسلاف، ومما وهب للجمادات والحیوانات لغه خاصه. إنّه یمجد الصحراء ویقدس عناصرها، فیجعل للصحراء صورهً جمالیهً متمیزهً فی لغه روایاته؛ ولتقویه هذه الصوره تبرز العلاقات الحواریه الداخلیه بین لغه الروایه ولغه مختلف الأجناس من الأجناس الأدبیه، والأسطوریه، والدینیه، والتاریخیه؛ حیث یتبدل لغه الروایه إلی لوحه حواریه علی أساس اللاتجانس اللغوی والإیدئولوجی للکائنات الصحراویه.

الشخصیه من المواضیع الهامّه التی تطرح دائماً فی بنیه السرد للروایه وهی بمثابه القطب الذی تدور حوله مقوّمات السّرد الأخری من زمان ومکان ومشاهد وتصبح هذه المقوّمات ذات معنی ومفهوم. فالشخصیات هی التی تحمل الأفکار والآراء التی یکون الروائی بصدد التّعبیر عنها وهی الّتی تحمل رساله من قبل الرّاوی إلی المجتمع أو ما إلیها من منصّات ومن خلال استخدامها فی السّیاق السّردی. أمّا بالنّسبه إلی الروایه الّلیبیه فالرّوائی الشّهیر إبراهیم الکونی فله الفضل فی ازدهارها ووقعها علی القلوب حیث إنّه أغنی المکتبه العربیّه بروایاته فی العصر الرّاهن وحظیت کذلک روایاته بمناقشات عدیده ." قابیل أین أخوک هابیل " من الروایات التی لم تخل من إبداعات روائیّه اشتهر بها هذا الأدیب من توظیف التّراث والثّقافه. یحاول هذا المقال أن یمعن النظر فی بنیه الشخصیه فی روایه قابیل أین أخوک هابیل مستخدماً المنهج الوصفی- التحلیلی وهی روایه تاریخیّه تنقل الأحداث التی جرت فی حکم علی باشا القرمانلی علی أرض لیبیا ولکن بلغه أدبیه وباهتمام یکشف للقارئ براعه الروائی فی السّرد والقصّ. تناول الأدیب اللیبی هذه القضیّه التاریخیّه من المنظور الأدبی وأضاف إلیها الکثیر من الشخصیات والأحداث بحیث إنّها تظهر روایه أدبیّه أکثر ممّا تکون تاریخیّه وبسبب دور الشخصیات فی هذه الرّوایه تناول هذا المقال أنماط اختیار أسماء الشخصیات ، دور الشخصیات الرئیسیّه والشخصیات الفاعله فی الروایه وأنماط تقدیمها بواسطه الحدث أو الحوار الدّاخلی. من أبرز ما توصّل إلیه المقال هو ربط الشخصیات الموضوعه من خیال الروائی بالتراث والثقافات العالمیّه والإکثار من الوصف البرّانی للشخصیات الرئیسیّه والفاعله واستخدام الرّوائی الحدث والحوار الدّاخلی کوسائل لاستعراض شخصیاته .