اندیشه سیاسی در اسلام

نام ضیاءالدین برنی (۱۳۵۷-۱۲۸۵م)، مورخ و متفکر مهم سیاسی مسلمان فارسی زبان هندوستانی چندان برای پژوهشگران اندیشه سیاسی در اسلام به ویژه پژوهشگران ایرانی شناخته شده نیست و کتاب فتاوای جهانداری او به عنوان یک اثر مهم سیاسی که در زمان سلاطین دهلی نگاشته شده، چندان مورد بحث قرار نگرفته است. در این پژوهش محقق می کوشد به دو پرسش پاسخ دهد: الف- مهمترین مؤلفه های اندیشه سیاسی ضیاءالدین برنی چیستند و آیا او نوآوری هایی در زمینه اندیشه سیاسی داشته است؟ ب- زمینه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نگارش فتاوای جهانداری چیست و چگونه در این اثر منعکس شده است؟بر پایه یافته های این پژوهش، اندیشه برنی را می توان تداوم اندیشه سیاسی ایران پیش از اسلام به ویژه اندیشه ایرانشهری و سیاست نامه نظام الملک دید اما بخش مهم و نوآورانه اندیشه برنی مربوط به تمایز او میان دو حوزه جهانداری و دینداری است. در نهایت این تحقیق نشان می دهد که فروپاشی خلافت عباسی، بی ثباتی سیاسی در دهلی و تصمیمات و اقدامات مناقشه انگیز محمد بن تغلق از عوامل اجتماعی و سیاسی هستند که بر نگارش کتاب تأثیر گذاشته اند.

در دوران اخیر و در مواجهه با دوران مدرن و همچنین پس از فروپاشی نظام خلافتی عثمانی و برآمدن انقلاب مشروطه در ایران، مسلمانان از سر نیاز دورانی، تتبع بیشتری در موضوعات مرتبط با اندیشه سیاسی نموده اند. بدین معنی که صورت بندی نوین حکمرانی محل تأمل متفکران مسلمان در پرتو متون دینی قرار گرفت. بازخوانی مشروعیت قدرت به عنوان یکی از مهم ترین وجوه اندیشه سیاسی، در نزد مفسرین به ما کمک می کند تا نظام معنایی محل توجه متفکرین معاصر مسلمان در عرصه سیاست واکاوی شود و همچنین دیدگاه های سیاسی قرآن روشن تر گردد. این کوشش تحقیقی که ناشی از یک ضرورت دورانی است، به روش توصیفی- تحلیلی و با ابزار مطالعه ای کتابخانه ای به بررسی تطبیقی مشروعیت قدرت مندرج در تفاسیر المیزان علامه طباطبایی و فی ظلال القرآن سید قطب پرداخته است تا ضمن گزارش آرای تفسیری، از قِبَل فهم متقابل به مقایسه اشتراکات و افتراقات آنها بپردازد. یافته های این پژوهش نشانگر آن است که دو مفسر مذکور، ذیل نظریه حقِ الهیِ قدرت و اقتدار آسمانی، به مسأله حکومت و مشروعیتِ آن نظر می کنند، اما بر سر اینکه چه کسی واجدِ مشروعیت برای حکمرانی است، با هم اختلاف نظر دارند.