ایلامی هخامنشی

زبان ایلامی هخامنشی چندان متفاوت با دوره های پیشین این زبان است که می توان و بجاست دستور زبانی مستقل بر آن نوشته شود، چنان که پِیپِر (1955) نزدیک به شصت سال پیش چنین کرده است. نوشته حاضر دستور مستقلی است بر این زبان بنا بر متن های ایلامی هخامنشی در کتیبه های شاهی هخامنشی و گل نوشته های دیوانی ایشان که بخش های درآمد، آواشناسی و صرف اسم و فعل را شامل می شود. بخش های دیگر این دستور در مقاله ای مستقل منتشر خواهد شد.

زبان ایلامی هخامنشی چندان متفاوت با دوره های پیشین این زبان است که می توان و به جاست دستور زبانی مستقل بر آن نوشته شود، چنان که پیپر (1955) نزدیک به شصت سال پیش چنین کرده است. نوشته حاضر دستور مستقلی است بر این زبان بنابر متن های ایلامی هخامنشی در کتیبه های شاهی هخامنشی و گل نوشته های دیوانی ایشان که بخش های قید، عدد، حرف ندا و نحو را شامل می شود. بخش های دیگر این دستور، در مقاله ای مستقل در شماره پیشین همین نشریه، منتشر شده است.

هدف پژوهش پیش رو، بررسی تاریخچه حسابداری با استفاده از کتیبه های باروی تخت جمشید است. شصت و پنج لوح حسابداری از 2087 کتیبه منتشر شده ریچارد هلک (1969) و یک لوح از صدوپنجاه کتیبه منتشر شده عبدالمجید ارفعی (1387) مورد بررسی قرار گرفت. لوح ها مربوط به سال های سیزدهم (509 پ.م) تا بیست وهشتم داریوش هخامنشی (494 و 493 پ.م) است. گل نبشته هایی که مضمون حسابداری دارند با رویکرد زبان شناسی ایلامی، از جنبه امکان همسان بودن حساب ها مورد واکاوی قرارگرفته، سپس با حساب های نوین مقایسه شده اند. روش پژوهش، مطالعه آرشیوی و بررسی های تاریخی در حوزه پژوهش های کیفی با کاربرد استقرایی اکتشافی است. یافته ها نشان می دهد که در زمان هخامنشیان «معادله حسابداری پرسپولیس» وجود داشته است که شبیه «معادله اولیه حسابداری» امروزی است. معادله پرسپولیس که در 2000 سال قبل از لوکیا پاچیولی رواج داشته، شاید پایه گذار معادله اساسی حسابداری امروزی بوده است. همچنین بیش از سیزده عنوان حساب، به شکل کل، معین و تفضیلی نیز وجود داشته است. فرم گزارش های حسابداری تخت جمشید نیز به صورت یکنواخت و استاندارد تهیه می شده است. بر اساس اسناد کتیبه شماره 1997، قدیمی ترین حسابدار ایرانی «ایرکامکاَ» نام دارد.

تماس بین دو قوم پارسیان و ایلامیان که از سده های نهم و هشتم پیش از میلاد با یکدیگر هم منزل شده بودند فقط به حوزه های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی محدود نشده بلکه به دایره واژگان و زبان نیز مربوط می شود و در اثر برخورد و تماس زبان های این دو قوم با یکدیگر یعنی پارسی باستان و ایلامی (ایلامی هخامنشی)، قرض گیری واژگانی، که امری اجتناب ناپذیر در هر نوع از تماس زبانی است، صورت گرفت و واژگان زیادی از هر دو زبان به زبان دیگری راه یافتند. در این بین عبارات کنایه آمیزی در نسخه ایلامی کتیبه های هخامنشی یافت می شود که اگرچه منشأ آنها روشن نیست، اما با برخی عبارات کنایه آمیز در فارسی میانه، فارسی دری و فارسی نو قابل مقایسه هستند. در این جستار دو نمونه از عبارات کنایه آمیز ایلامی هخامنشی مورد بررسی قرار گرفته و نمود آنها در زبان های ایرانی مشخص گردیده است.