دانشنامه نویسی

پژوهش حاضر با هدف شناخت وضع موجود فرهنگ های تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل و فهم بهتر وضعیت این فرهنگ ها و شناسایی تنوع و فراوانی و آسیب ها و خلا های موجود در این زمینه سازماندهی گردیده است. در این مقاله با روش تحلیل محتوا به بررسی و آسیب شناسی بیش از 100 فرهنگ تخصصی اعم از فرهنگ های توصیفی ، دوزبانه ،سیاسی مطبوعاتی و دانشنامه های موجود در زمینه علوم سیاسی و روابط بین الملل پرداخته شده است. برخی از نتایج تحقیق نشان می دهد که اعمال جهت گیری های سیاسی در فرهنگ نویسی ،تشریح واژه های سیاسی در خدمت احزاب و تبلیغات،کم دقتی ها در برابر گذاری ها، عدم ورود اساتید علوم سیاسی و روابط بین الملل در کار فرهنگ نویسی، نا آشنایی با نماد های فرهنگی حوزه های مختلف دانش سیاسی در هر دو زبان مبدا و مقصد،عدم آشنایی با فنون و شیوه های نوین فرهنگ نویسی،عدم انجام کار تخصصی توسط موسسات انتشاراتی در زمینه علوم سیاسی، نبود کار تیمی و گروهی در فرهنگ نویسی ،عدم رعایت استانداردهای بین المللی همراه با بومی سازی از مهمترین آسیب های فرهنگ نگاری تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل در ایران می باشد.در پایان ضمن جمع بندی و نتیجه گیری ،راهکارهایی برای تقویت فرهنگ نویسی تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل در ایران ارائه گردیده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر، مقایسه و ارزیابی دانشنامه جهان اسلام «دجا» و دایره المعارف اسلام «دما» در روند دانشنامه نویسی و تحلیل محتوای ارزیابانه آن دو است. روش: این پژوهش به صورت تحلیل محتوا و پیمایش تطبیقی انجام شده است. جامعه آماری 115 نفر اعضای هیئت علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی و مدخل های این دو کتاب هستند. ابزار گردآوری اطلاعات در بخش پیمایش تطبیقی پرسشنامه و در بخش تحلیل محتوا، فیش برداری و نرم افزار دریچه است. اطلاعات با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها: در هر دو دانشنامه موضوع جغرافیا، تاریخ و زبان و ادبیات به ترتیب بیشترین میزان مدخل ها را به خود اختصاص داده اند. بر اساس آزمون های T ، در اکثر زمینه ها رعایت شاخص ها در حدّ قابل قبول است. میزان رعایت همه شاخص ها در هر دو اثر در حد زیاد و یا بسیار زیاد است و فقط شاخص «مؤلف» در «دجا» در حد متوسط و یا حتی کم رعایت شده است. درصد تحقّق شاخص های «استناد» و «ویرایش» در «دجا» بالاتر از «دما» است. اما درصد تحقق شاخص های «مدخل»، «مؤلف»، «نشر» و «تألیف و ترجمه» در«دما» بالاتر از «دجا» بوده است. اصالت/ ارزش: جنبه های گوناگون تولید دانشنامه های هم موضوع به ندرت مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. این مسئله سبب شده برخی نقاط افتراق و تشابه آنها از نظر مخاطبان پوشیده بماند. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند برخی وجه تمایز و تشابه آنها را برای مراجعان و سازمان های ذیربط عیان کند.

در این مقاله، سیر تاریخی دانشنامه نویسی در دوره قاجار بررسی شده است. عصر قاجار که دوره آشنایی و ارتباط مستمر ایرانیان با دنیای غرب قلمداد می شود، رهاوردهای مختلفی از جمله دانشنامه نویسی برای ایرانیان داشته که ورود صنعت و علوم مختلف از راه ترجمه، این مهم را میّسر کرده است. ناصر الدین شاه قاجار که با معارف و معاریف زمانش آشنایی داشت، پیشنهاد تألیف «نامه دانشوران ناصری» را به گروهی از دانشمندان آن دوران داد و وزیران دانای او «اعتماد السلطنه» و «اعتضاد السلطنه» این کار را پی گرفتند. «مجموعه ناصری»، «کراسه المعی»، «مطرح الأنظار فی تراجم اطبّاء الأعصار و فلاسفه الأمصار» و «مرآت البلدان ناصری» دانشنامه هایی هستند که شکوفایی دانشنامه نویسی در عصر ناصری را روایت می کنند. دوره قاجار را می توان دوره تحول از شیوه دانشنامه نویسی قدیم به عصر جدید دانست؛ در دانشنامه های این دوره استفاده از منابع بیشتر و همچنین پیروی از شیوه تنظیم الفبایی دیده می شود. هرچند عمده دانشنامه های این عصر، تاریخی، جغرافیایی، مردم نگاری و گاه عمومی هستند، اما بی گمان عصر قاجاری، راه های جدیدی را در دانشنامه نویسی به روی فرهنگ ایرانی گشوده است.