سید جعفر مرتضی عاملی

از مهم ترین روش ها در مطالعات سیره شناسی، روش تحلیلی است. در این روش از اصول علمی و معیارهای نقد تاریخی استفاده می شود. یکی از عمده ترین کارهای انجام گرفته در این حوزه، متعلّق به تالیفی از کتاب های سیره نگاری معاصر، یعنی کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم| تألیف سید جعفر مرتضی عاملی است که در آن از معیارهای علمی، برای تشخیص روایات صحیح از ضعیف استفاده شده است. در این نوشتار ناسازواری های عاملی در کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم| شناسایی و دسته بندی و برای هریک نمونه هایی ذکر شده است. ناسازواری های آرای تاریخی عاملی را می توان در موارد روش ارزیابی، داوری درباره افراد، تفسیر آیه یا متن تاریخی و تعیین تاریخ وقوع رویدادها، دسته بندی کرد.

کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم، تألیف سید جعفر مرتضی عاملی، یکی از مهم ترین منابع در مطالعات سیره شناسی است که در آن از روش های گوناگون تاریخی استفاده شده است. در این نوشتار، روش های عاملی در ارزیابی احتمالات تاریخی در کتاب الصحیح، شناسایی، دسته بندی و برای هریک، نمونه ای ذکر شده است. ارزیابی احتمالات تاریخی توسط عاملی را می توان در سه مورد ذیل دسته بندی کرد: 1. ترجیح یک احتمال تاریخی، مانند: ترجیح احتمال سازگار با شخصیت فرد مورد نظر، ترجیح احتمال هماهنگ با تصریح روایت تاریخی، ترجیح احتمال با ردّ یکی از دو احتمال معارض، ترجیح احتمال با استناد به روایات مشابه دیگر و یا تواتر روایات، ترجیح احتمال مطابق با ذوق و سلیقه؛ 2. ردّ یک احتمال تاریخی، مانند: ردّ احتمال بدون دلیل، ردّ احتمال با استناد به شخصیت فرد مورد نظر و یا سیاق روایات، ردّ احتمال مخالف با ظاهر روایت؛ 3. ردّ توجیه دیگران، مانند: ردّ توجیه متناقض با صریح روایت، ردّ توجیه جمع بین روایات متناقض با استناد به قول بزرگان صحابه و تابعین.

همواره زندگانی رسول خدا(ص) مورد علاقه خاص مسلمانان بوده، چنان که حجم انبوهی از کتابهای مختلف و متفاوت در همین موضوع نوشته شده و می شود. آنچه موجب این اختلاف شده علاوه بر وابستگیهای دینی و مذهبی، اصول، مبانی ومعیارهایی است که هر کدام از سیره نگاران بدان ملتزم بوده اند؛ و نیز شیوه تنظیم و تدوین و اصول و سبک نگارش، و اهداف و انگیزه های آنان. یکی از این کتابها، الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص(است. نویسنده ضمن تبیین سیمای رسول خدا(ص) در کتب و روایات مکتب خلافت و بررسی پدیده منع حدیث و نقش آن در تحریف حقایق تاریخی و رواج احادیث جعلی، از نقش نومسلمانان اهل کتاب و قصه پردازان در این باره سخن می گوید. پس از تشریح اصول و معیارهای آشفته در تدوین سیره، اصول، ضوابط و معیارهایی برای انجام پژوهش علمی صحیح از دیدگاه خود ارائه می دهد و با مراجعه به متون عمده سنی و شیعه در حوزه های تفسیر، حدیث و تاریخ، سیمایی از رسول خدا (ص) ترسیم می کند که به زعم وی درست ترین است. این مقاله ضمن بیان نقاط قوت و ضعف الصحیح، روش تاریخ نگاری نویسنده را به اختصار مورد واکاوی قرار می دهد.

: یکی از مشکلات علم تاریخ اختلاف روایات درباره وقایع تاریخی است. تشخیص یک خبر از میان چندین روایت، مورخان را ناگزیر می سازد تا با دیدی انتقادی و علمی خبر صحیح را از اکاذیب بازشناسی کنند. ابن خلدون مورخى نواندیش متوفى 808 هجرى براى بازشناسى تحلیل و علل ضعف و انحطاط مغرب اسلامی، طرحى نو پیرامون روش شناسى تاریخى درانداخت و با انتقاد سازنده از مورخان تاریخ نقلى، روش شناسی نوینی را در تاریخ نگاری و نقد اخبار صحیح از اکاذیب بنیان نهاد. مورخ دیگر سید جعفر مرتضی عاملی متولد 1364 قمری در روستای عیتا الجبل واقع در جبل عامل لبنان متوفای ۱۴۴۱ق است که درباره انتخاب اخبار صحیح از اخبار موضوع سخن گفته است. مسئله مقاله مقایسه معیارهای تشخیص اخبار صحیح از اکاذیب از دیدگاه ابن خلدون و سید جعفر مرتضی عاملی می باشد که با روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. روش شناسی تاریخی ابن خلدون در مقدمه مدون شده است ولی در تاریخ نگاری عمومی اسلام درالعبر معیارهای خود را رعایت نمی کند، درحالی که سید جعفر مرتضی روش شناسی خود را در جلد اول کتاب الصحیح بیان داشته است و به معیارهای خود پای بنده باقی مانده است.

سید جعفر مرتضی عاملی (1364-1441 ق) از سیره نویسانی است که در  کتاب  الصّحیح من سیره النبی الأعظم (ص) انبوهی از روایات تاریخی را مورد نقد و بررسی  قرار  داده است. یکی از روش های نقد او نسبت به منقولات تاریخی که کمتر مورد توجه سیره پژوهان واقع شده است، توجه به شخصیت و ویژگی های روحی – روانی شخصی است که گزارش هایی درباره او نقل شده است. در آثار روان شناسی، شخصیت عبارت است از مجموعه ویژگی های جسمی، روانی و رفتاری که هر فرد را از افراد دیگر متمایز و قابلیت پیش بینی رفتار شخص را ممکن می کند. عاملی از زاویه نظریه ای روان شناسانه به تحلیل شخصیت افراد نپرداخته بلکه با توجه به مجموعه اطلاعات تاریخی درباره هر فرد، ویژگی های ثابت رفتاری او را مشخص کرده است و از این راه به سنجش اخبار گوناگون درباره آن فرد پرداخته است. پژوهش حاضر، با تتبّع در کتاب الصّحیح من سیره النبیّ الأعظم (ص) این شیوه نقد عاملی را مورد بررسی قرار داده است.