شورای واتیکانی دوم

بررسی شوراهای جهانی کلیسای کاتولیک این ادعا را اثبات می کند که رویکرد این کلیسا نسبت به ادیان غیرمسیحی، به ویژه اسلام، در طول تاریخ یکسان نبوده است. نگاه این کلیسا به ادیان دیگر در شوراهای جهانی هزاره اول، عدم پذیرش با ادبیات سکوت بوده است. در شوراهای جهانی قرون وسطا، ادبیات آن تبدیل به تهاجم شده و اسلام و سایر ادیان را آشکارا محکوم به تکفیر می کرد. اما امروزه کلیسای کاتولیک در رویکرد جدید و به سبب عوامل متعدد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و علمی، نسبت به رویکرد ضداسلامی خود تغییر موضع داده و شورای واتیکانی دوم، محملی برای تجدیدنظر در عملکرد کلیسا شده است. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی تلاش دارد، تغییر رویکرد کلیسا را در ادوار تاریخی شوراهای جهانی، به ویژه شورای واتیکانی دوم بررسی کرده و نشان دهد که چگونه کلیسا در شورای واتیکانی دوم، عقبه اعتقادی و اجتماعی خود را نسبت به اسلام و سایر ادیان بازسازی کرده است.

«الاهیات آزادی بخش»، در آغاز عمدتاً پدیده ای وابسته به آیین کاتولیک رومی و تا حد بسیاری مدیون نیروی محرک شورای واتیکانی دوم بود. متألهان آزادی بخش باور داشتند که آرمان رهایی مستمندان و ستمدیدگان در کتاب مقدس، به ویژه با بخش «خروج» بنی اسرائیل و در زندگی، مرگ، و رستاخیز عیسی ناصری منعکس شده است. این مکتب الاهیاتی، به جز همسویی با مارکسیسم در آرمان مبارزه با استثمار، از نظر روش شناسی، تا حد زیادی مدیون آن بود و بر چرخة «عمل تفکر عمل» تأکید می کرد. شکست سوسیالیسم، حاکمیت نسبی سکولاریسم و بازگشت سیاست اقتصادی نولیبرالی در منطقه آمریکای لاتین، به این احساس دامن زد که الهیات آزادی بخش رو به نابودی است. ولی نسل دوم رهبران نهضت، با توجه به معرفت شناسی سیال و انتقادیِ نسل اول، گسترة بررسی های خود را پیرامون موضوعات جهانی سازی و نظام سرمایه داری، حقوق بشر، حقوق زنان و کودکان، مسئله اخلاق زیست محیطی و... تعمیق بخشیدند. این مقاله با رویکرد تحلیلی، مبانی الهیات آزادی بخش را با آیین کاتولیک در باب رستگاری انسان، جایگاه مسیح در نجات بشر، هرمنوتیک آزادی بخش کتاب مقدس و بازتعریف وظایف کلیسا بررسی و به اختصار نوآوری های این جنبش را در پنجاه سال ارزیابی می کند.

سازمان کلیسا در عمر طولانی خود، با بحران های بسیاری مواجه بوده است، ازاین رو، برای برون رفت از بحران های پیش رو، چاره ای جز انجام اصلاحات در بسیاری از زمینه های الهیاتی، در شورای واتیکانی دوم نداشت. این مقاله، با هدف کشف مؤلفه های بحران و شیوه مهار آن را توسط ارباب کلیسا مورد بررسی قرار می دهد. سؤال اصلی پژوهش، این است که کلیسا چگونه توانست بحران های فرهنگی دینی، ناشی از آموزه های الهیاتی پیش آمده را مدیریت کند؟ و به چه میزان در اداره این بحران موفق بود؟ در پاسخ، کلیسا برای بحران فوق، سه مرحلة مدیریت پیش از بحران، حین بحران و پس از بحران را اتخاذ نمود. برخی اقدامات مرحلة اول، استفاده از حربه های سانسور، اعلان فهرست کتاب های ممنوعه، دادگاه تفتیش عقاید و سرانجام، شکنجه و اعدام نوآوران، به جرم بدعت گذاری بود. و اقدامات حین بحران توسط کلیسا شامل مکتب تومایی نو و الاهیات جدید، روی آوری به پژوهش علمی، تشکیل شورای واتیکانی دوم. اقدامات پس از بحران، شامل اصلاح آیین عبادی، وحدت کلیساها، کمونیسم ستیزی، آزادی انتخاب دین، اعتراف به برخی اشتباهات گذشته کلیسای کاتولیک می شود.