آیات روانشناختی

با توجه به استقبال کم نظیر جامعه دانشگاهی دنیا به روانشناسی اسلامی، وجود پژوهش های روش شناسانه ضرورت بیشتری پیدا کره است. به همین جهت پژوهش حاضر با هدف بررسی و تبیین روش های کشف آیات روانشناختی قرآن کریم و بیان مراحل بکارگیری آن انجام شده است که به عنوان مقدمه ای ضروری برای فهم یا تفسیر روانشناختی قرآن کریم محسوب می شود. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده که براساس آن، روش های موجود در منابع تفسیری و روانشناسی اسلامی جمع آوری شده و پس از تحلیل، کارکرد آنها در فهم روانشناختی آیات به همراه نمونه های مرتبط با مباحث روانشناسی بیان شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که با استفاده از چهار مرحله می توان آیات روانشناختی متناسب را از قرآن کریم استخراج نموده و در نهایت دسته بندی مناسبی از آیات مرتبط ارائه نمود. مرحله اول، انتخاب موضوع یا مسأله روانشناختی است که با مطالعه هدفمند در منابع روانشناسی و جزئی کردن موضوع انجام می شود. مرحله دوم، انتخاب واژگان مناسب جهت جستجو در قرآن کریم می باشد که به انتخاب کلیدواژه مناسب در پژوهش روانشناختی اشاره دارد. مرحله سوم، جستجوی آیات روانشناختی در قرآن کریم است که از طریق کلیدواژه ها، فرهنگ نامه ها، کتب و مقالات مرتبط و نیز تناسب محتوایی انجام می شود. مرحله چهارم کدگذاری آیات است که از طریق کدهای باز، انتخابی و محوری انجام می شود. پس از طی نمودن این مراحل، آیاتی که دقیقاً مرتبط با موضوع انتخابی است، به همراه یک دسته بندی مناسب در اختیار پژوهشگر قرار گرفته، و پس از آن، نوبت بکارگیری روش های فهم روانشناختی است. استفاده مطلوب از این روش ها نیازمند به ترتیب طی نمودن مرحله ها و توجه به جزئیات بکارگیری این روش ها است. آنچه که به عنوان آسیب در یافته های روانشناسی اسلامی موجود مشاهده می شود، عدم روشمند بودن برداشت های روانشناختی از آیات قرآن کریم است که گاه به تفسیر به رأی و یا سطحی نگری از مفاهیم روانشناختی انجامیده است. در نتیجه روش مرحله ای بیان شده در این پژوهش، اگرچه به عنوان پیش نیاز آغاز روش های اصلی فهم روانشناختی می باشد، اما بکارگیری آن در ابتدای پژوهش می تواند پژوهشگر را به داده های مرتبط تر سوق داده و مسیر پژوهش را سهل تر و دقیق تر نماید.