مطالعه علمی دین

دین پژوهی تطبیقی، دانشی است جدید که در نیمه دوم قرن نوزدهم و با تلاش های ماکس مولر ظهور کرد. سال ها پیش از این، ابوریحان بیرونی، دانشمند ایرانی قرن پنجم هجری، شیوه ای جدید در مواجهه با دیگر ادیان و شرح و تبیین باورها و مناسک آنها پی ریزی کرد. روش ابوریحان بیرونی در تحقیقاتش بر چهار اصل مبتنی بود که سال ها بعد دانشمندان غربیِ دین پژوهی از آن برای نظام مندکردن روش علمی خود بهره بردند. این اصول عبارت اند از: بی طرفی و تعصب نداشتن در پژوهش، روش تجربه عینی، تطبیق بین الادیانی و توجه کامل به موضوعات خاص دین پژوهی. بیرونی با نگاهی مردم شناسانه، اعتقادات و باورهای هر گروهی را به فراخور حالشان شرح می دهد و با توجه به اصول مطرح شده، عقاید و باورها را تطبیق و تبیین می کند. از منظر فردریش ماکس مولر، که وی را بنیان گذار دین پژوهی تطبیقی می دانند، این شاخه از علم شاخصه هایی دارد، از جمله اینکه باید توصیفی، عینی و به دور از تعصب و ارزش گذاری باشد. در این مقاله می کوشیم نشان دهیم که روش دین پژوهی ابوریحان بیرونی واجد عناصر و شاخصه های مد نظر ماکس مولر نیز هست. با توجه به روش و پژوهش ابوریحان بیرونی و نحوه توصیف او از مشاهداتش، سزاست که او را حتی با مقیاس و ملاک دین پژوهان بزرگ غربی، مانند ماکس مولر، از پیش گامان این رشته علمی بدانیم.