سرمایه اجتماعی دینی

یکی از چالش های مطالعات دینی، نبود سنجه های معتبر برای اندازه گیری آن است. در این زمینه کوشش هایی شده است؛ اما نگاه به دین در جایگاه یک سرمایه در سنجه های موجود دیده نمی شود. در این مقاله با پایه های علمی و ابزار جهانی، سنجه ای برای سرمایه دینی ساخته شده و برای اندازه گیری و تحلیل آن، میان دانشجویان دکتری دانشگاه تربیت مدرس به کار گرفته شده است. در این بررسی نخست سنجه طراحی و سپس پرسشنامه آن بین نمونه دانشجویان دکتری دانشگاه تربیت مدرس پر شده است. جامعه آماری دانشجویان دکتری دانشگاه تربیت مدرس در گروه های چهار دانشکده اقتصاد و مدیریت، فنی و مهندسی، علوم انسانی و علوم پزشکی توزیع و تکمیل شده است. ماری دانشجویان دکتری دانشگاه تربیت مدریروش گردآوری داده ها مصاحبه با ابزار پرسشنامه و تحلیل با روش های آماری و رگرسیونی است. یافته ها نشان می دهد دسترسی به منابع سرمایه اجتماعی دینی در میان مردان، متأهل ها، رشته های علوم انسانی و مدیریت و اقتصاد بیشتر است.

هدف این پژوهش، طراحی الگویی از سرمایه اجتماعی مبتنی بر تعالیم دینی است. روش انجام این پژوهش، کیفی و با رویکرد استقرایی است. به منظور استخراج مطالب، از فن تحلیل مضمون استفاده شد. منابع موردبررسی نیز نامه های حضرت علی(ع) در نهج البلاغه و همچنین بیانات ایشان در کتاب میزان الحکمه است. نتایج به دست آمده براساس داده های پژوهش، بیانگر سه مجموعه الزام است که باید در سه سطح فردی، شبکه ای و اجتماعی رعایت شود. با رعایت نکات هر سطح می توان به یک سرمایه اجتماعی منسجم و حداکثری دست یافت. در سطح فردی، هر شخص باید ظرفیت هایی را درون خویش به وجود آورد، مانند خیرخواهی و ایثار؛ این دست ظرفیت ها به نگرش و ذهنیت فرد نسبت به جهان خارج مربوط می شود و بستر اولیه خلق سرمایه اجتماعی است. در سطح شبکه ای باید تعاملات بین فردی (و عموماً روزانه افراد) سامان پیدا کند، مانند بخشندگی و دستگیری از نیازمندان. در سطح اجتماعی نیز توصیه هایی برای مدیران و مسئولان قرار دارد که با رعایت آن می توان فضای کلی جامعه را سالم و حامی سرمایه اجتماعی کرد.

نوآوری یکی از نیازهای پایه ای توسعه است. برای رسیدن به هدف های توسعه علمی باید نوآوری علمی در کشور گسترش یابد. سیاستگذاری در زمینه توسعه علمی نیازمند شناخت درست از عامل های اثرگذار بر آن است. یکی از ویژگی های جامعه های دینی نفوذ و اثرگذاری برخی عناصر دینی در کارکردهای آن و در نتیجه مردم است. در اینجا کوشش می شود با پایه های علمی و ابزار به کار رفته در جهان، سنجه ای برای اندازه گیری دسترسی به منابع سرمایه دینی ساخته شود و برای تحلیل اثر سرمایه اجتماعی دینی بر نوآوری علمی دانشجویان دکتری دانشگاه تربیت مدرس به کار برده شود. جامعه آماری دانشجویان دکتری دانشگاه تربیت مدرس بوده اند که بررسی بر روی دانشجویان دکتری چهار دانشکده اقتصاد و مدیریت، فنی و مهندسی، علوم انسانی و علوم پزشکی انجام شده است. روش گردآوری داده ها مصاحبه با ابزار پرسش نامه و تحلیل با روش های آماری و رگرسیونی انجام شده است. یافته ها نشان می دهد دسترسی به منابع سرمایه دینی، سرمایه انسانی و عضویت در سازمان ملی نخبگان با اطمینان بالا بر نوآوری اثر داشته اند. همچنین سن نیز اثر مثبت داشته است که معناداری آن کمتر است. در برابر تأهل، جنس و دانشجوی حوزه بودن بر نوآوری، اثر معنادار نداشته اند.