تاریخ ایران معاصر

یکی از آثارِ پرخواننده در ایران از آغاز دهه 1340ش تا کنون کتاب انسان موجود ناشناخته اثر الکسیس کارِل است. ایرانیان این کتاب را بارها تجدید چاپ، و مستند و منبع بحث های مختلف خود کرده، و شخصیت هایی پرشمار با اندیشه هایی متنوع نیز خواندن آن را ترویج نموده اند. با گذشت زمانی هفتادوچند ساله از نخستین ترجمه فارسیِ کتاب هنوز رونق بازار این اثر از دست نرفته، و درعین حال، محتوا و کارکرد آن در جامعه ایران تحلیل نشده است. مطالعه پیشِ رو گامی نخست فراسوی این هدف است. بنا داریم با مرور شواهدِ توجهِ ایرانیان به کتاب از این فرضیه دفاع کنیم که ترویج گسترده آن را اسلام گرایانی با گرایش های مختلف دنبال کرده اند و این ترویج نتیجه دستاوردهای نظری مهمّ اثر برای این جریان ها بوده است؛ جریان هایی که خواسته اند فقر مطالعات موجود و ضعف های نظری در بازنمودن یک نظریه انسانِ بومی و مدرن را با بهره جویی از کتابِ کارِل جبران کنند. چنان که خواهیم دید، از دهه 1380ش و با توسعه گفتمان علوم انسانی اسلامی نیز این کتاب هم چون مؤید ضرورت گزیدن یک علم انسانی دین پسند به جای علوم انسانی مُتَعارَف تلقی شده است.

دغدغه اصلی این مقاله، ارائه نگرشی اندیشه ای و روشمند با رویکردی انتقادی به اندیشه سیاسی مؤسسان سازمان مجاهدین خلق و کاربرد نظریه اسپریگنز در تجزیه و تحلیل اندیشه سیاسی است. مقاله حاضر می کوشد تا مراحل مشکل شناسی، علل شناسی، آرمان شناسی و راه حل شناسی را در اندیشه سیاسی سازمان مجاهدین خلق، سازماندهی نظری کند. به منظور فهم اندیشه های سیاسی مؤسسان سازمان مجاهدین خلق، از رهیافت اندیشه شناسانه منطق درونی سود خواهیم جست. براساس منطقی درونی برای درک هرگونه جُستار باید دقیقاً به روندهای فکری آن پی برد. در واقع از این منظر برای فهم هر شیوه پژوهش و خصوصاً نظریه های سیاسی، تفکر فعال، زنده و از نظر تاریخی در حال رشد که در چارچوب آنها مفاهیم، فایده جمعی و کلی دارند، باید مدنظر باشد. براساس یافته های پژوهش، مشکل اصلی جامعه ایران به نظر مؤسسان سازمان، استبداد داخلی و استعمار خارجی بوده است؛ انحطاط فکری و اعتقادی توده مردم ایران اصلی ترین عللی هستند که باعث به وجود آمدن چنین مشکلاتی شده اند؛ آرمان مطلوب برای از بین بردن مشکلات، دولت سازیِ آرمانی، پس از سقوط نظام شاهنشاهی می باشد؛ و درنهایت ایشان تنها راه سقوط رژیم پهلوی و برچیدن استبداد داخلی و استعمار خارجی را قیام مسلحانه اعلام می کنند که البته در مرحله راه و روش رسیدن به هدف خود، به سبب وجود اشکالاتی در بینش، دچار انحراف گردیدند.