وجوه اعجاز قرآن

مقالة حاضر تفسیر آیات 21 تا 24 سوره بقره است. این آیات دربارة راه تحصیل تقوا، آفرینش آسمان ها و زمین، توحید و اثبات اعجاز قرآن است. حاصل تفسیر این آیات عبارت است از: آیة 21: راه به دست آوردن تقوا، عبادت است. موجودات عالم، خدا را تکویناً عبادت میکنند ولی بندگی انسان با علم و اراده و اختیار است. آیة 22: زمین به سان بستری مناسب برای آسایش انسان و آسمان همانند ساختمان عالم و مبدأ آب است و آب مبدأ اصلی گیاهان و روزیهاست و با توجه به این نعمت ها که حیات و بقاء انسان بدان وابسته است، انسان از شریک و مثل قرار دادن برای خدا منع شده است.آیة 23: خداوند از معترضان و منکران قرآن میخواهد که اگر در الهی بودن آن تردید دارند، سوره ای مانند سوره های قرآن بیاورند. آیه ضمن دعوت به همانند آوری(تحدی)، بر اعجازقرآن دلالت دارد. معجزه کاری است خارق العاده، غیر وابسته به علل طبیعی، فوق توان بشر و مقرون به ادعای نبوت و با سایر امور خارق العاده و نیز کرامات فرق دارد. علت مباشر معجزه، انبیا و علت با واسطة آن خداوند است. قرآن از جهت نظم و اسلوب منحصر به فرد، نداشتن اختلاف، امیبودن آوردنده و به لحاظ معنی و محتوا معجزه است. آیة 24: عبارت « وَلَن تَفْعَلُواْ» ضمن تحریک، بر اعجاز غیبی قرآن دلالت میکند و خبر میدهد که بشر هرگز نخواهد توانست سوره ای مانند قرآن بیاورد. به علاوه، منکران نزول قرآن را تهدید کرده، از جهنمی که آتش گیرة آن خود مردم و سنگ ها هستند، بیم میدهد.

برخی اندیشمندان میان «اعجاز» قرآن در اصطلاح متکلمان و «الهی بودن» این کتاب فرق نهاده، در همسویی اندیشه اعجاز قرآن با آیات قرآن تشکیک کرده اند. از سوی دیگر بعضی دانشمندان برای دفاع از اعجاز ذاتی قرآن در برابر اندیشه «صرفه»، دلالت آیات موسوم به تحدّی را کافی ندانسته و بر اجماع امّت تکیه دارند. گویا نقش قرآن به عنوان سرچشمه اندیشه کلامی اعجاز قرآن چندان شناخته نیست. در این پژوهش با استناد به بیان های گوناگون قرآن روشن می شود که این کتاب آسمانی، همه مولفه های مذکور در تعریف کلامی معجزه را دارد؛ یعنی علاوه بر الهی بودن، خارق العاده و موجب اتمام حجّت است. در نتیجه، ریشه قرآنی اندیشه اعجاز قرآن به آیات تحدّی محدود نیست بلکه تعبیر های گوناگونی در قرآن مانند اطلاق لفظ آیه بر عبارت های قرآن و بر معجزات پیامبران پیشین بر خلاف کتب آسمانی دیگر، اوصاف شگفت انگیز قرآن، شهادت قرآن بر رسالت پیامبر(ص)، ارجاع به قرآن دربرابر درخواست معجزه از سوی کافران، ... مبیّن اعجاز ذاتی این کتاب آسمانی است.

هدف نهایی نزول قرآن، انسان سازی و تربیت بشر است. انديشمندان در مورد اعجاز قرآن بحث هاى دامنه ‏دارى كرده و در اين زمينه ابعاد گوناگونى را مـطـرح نموده انـد البته در اين موضوع برخى اختلاف نظرها ‏نيز وجود دارد و بعضی نیز نظر داده¬اند که همه این وجوه یک دهم وجوه اعجاز قرآن کریم نیست وهمه ‏آنها صحیح است و محدود کردن وجوه اعجاز صحیح نیست . از جمله وجوهی که برای آن قائل شده¬اند ‏اعجاز معنوی آن است با مطالعه سیر تاریخ قبل و بعد اسلام متوجه می¬شویم که قرآن بنیانگذار یک نقطه ‏عطف تاریخی است و فرهنگ و تمدنی را در حاشیه و ذیل خودش شکل داده است. واین تمدن مدیون ‏افرادی است که در دامان این کتاب الهی به شاگردی نشستند و قرآن کریم نیز آنچنان آنها را پروراند که ‏قرنها است جامعه جهانی از برکات آنها استفاده می¬کنند این پرورش را اگر فقط در جنبه هدایتی قرآن ‏دیده شود نمی¬تواند دیدگاه صحیحی باشد چرا که سایر کتب آسمانی نیز همین هدایت را دارا بودند ولی ‏این چنین تاثیر گذار نبودند در قرآن کریم این پرورش استعداد را رشد نام گزاری شده که معنی آن اعم ‏از هدایت است دراین تحقیق به طور خلاصه به زندگی نامه چند تن از مشهورترین دانشمندان دوره ‏اسلامی پرداخته شد و مشاهده گردید که همه آنها به نوعی شروع تحصیل خود را با فراگیری قرآن پیوند ‏زده¬اند و البته این آمیخته بودن را تا آخر عمر نگه داشتند و قرآن هم آنها را چنان پرورش داد که منشاء ‏اثرات بزرگی در زمان خودشان شدند و هنوز هم هستند واین از اعجاز رشد و پرورش افکار قرآن کریم ‏است چرا که قبل از نزول قرآن کریم به زحمت می¬توان دانشمند بزرگی را در خطه سرزمینهای اسلامی ‏یافت و نام برد در حالی که بعد از اسلام در همه زمینه های علمی دانشمندان زیادی را می¬توان نام برد .‏