سوره مطففین

کم کاری از معضلات اجتماعی است که هر چند با این عنوان در آیات قرآن مجید مطرح نشده است، اما با سازوکارهای مختلف می توان احکام و معارف مرتبط با آن را از قرآن کریم استخراج نمود. قرآن کریم با طرح واژگانی نظیر: «تطفیف»، «بخس»، «کیل» و «وزن» به معضل کم فروشی تصریح کرده و عواقب شوم آن را در آیات مختلفی بیان نموده است. در مقاله حاضر با رویکردی به معناشناسی واژگان مزبور و توجه به مباحثی نظیر: «تنقیح مناط»، «الغای خصوصیت» و «مستقلات عقلیه» توسعه ای در معنای تطفیف و بخس مطرح شده است. تعمیم مزبور به کمک دسته بندی آیات قرآن کریم، در چهار دسته: آیات تصریح کننده به عنوان تطفیف و بخس؛ آیات ناظر به قوانین سنجش؛ آیات آمره به احسان و درستکاری و آیات عام و فراگیر، مدلل گشته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که به لحاظ لغوی تطفیف و بخس اختصاصی به کم فروشی نداشته و کم کاری نیز می تواند ذیل عناوین مزبور درج گردد.

دستور نقش گرای هلیدی یکی از نظریات مطرح در زبان شناسی نقش گرا است که فراتر از سطح مطالعات نحوی به بافت متن و شکل گیری زبان متن توجه دارد و دارای سه فرانقش: اندیشگانی، بینافردی و متنی است که اساس زبان شناسی نقش گرا را تشکیل می دهند. فرانقش اندیشگانی که حاصل تجربه حاصل از جهان بیرون است، دارای سه مؤلفه: فرایند، شرکت کنندگان و عناصر پیرامونی است. در این میان عنصر فرایند که در قالب فعل، در جمله نمود پیدا می کند، دارای نقش کانونی و مرکزی است و به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می شود. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی و آماری سوره مبارکه مطفّفین را به منظور دستیابی به لایه های نهفته آیات و شناخت عمیق تر مفاهیم سوره، بر مبنای فرانقش اندیشگانی مورد بررسی قرار داد و به این نتایج دست یافت که فرایند غالب موجود در سوره مذکور به دو فرایند مادی (30./.) و رابطه ای (28./.) اختصاص دارد و این امر با مفاهیم سوره هماهنگ است. هم چنین این دو فرایند با توجه به ماهیتشان که جنبه مادی و توصیف دارند، بهترین ابزار برای تحقق چنین مفاهیمی می باشند. فرایند رفتاری (17./.) از نظر بسامد در مرتبه بعدی قرار دارد و جهت بازتاب حالات رفتاری مجرمان و مؤمنان استفاده شده است. دو فرایند کلامی (13./.) و ذهنی (11./.) اگر چه دارای بسامد کمتری  به نسبت دیگر انواع فرایندها هستند؛ اما نقش برجسته ای را در راستای تکمیل معانی مدنظر سوره ایفا می کنند.

تعیین ترتیب و زمان نزول سوره ها ازجمله مباحث پرسابقه در تفسیر و علوم قرآن است. مسأله مهم در این زمینه، جایگاه سوره «مطففین» است که یا به عنوان آخرین سوره مکی یا اولین سوره مدنی محسوب می شود. بر اساس ادله نقلی و اجتهادی مورد استناد در تاریخ گذاری سوره های قرآن، ملاحظه می شود اغلب روایات موثق در ترتیب نزول، بیانگر نزول سوره «مطففین» پس از «عنکبوت» در پایان سور مکی است. همچنین باتوجه به تاریخ هجرت و فاصله میان آن واقعه تا سرآغاز تقویم هجری، می توان زمان نزول این سوره را سال آخر بعثت و نزدیک به هجرت در نظر گرفت. به علاوه، ضوابط و خصائص این سوره نیز مؤید مکی بودن آن است.

سبک شناسی علمی است که با بررسی توصیف ها و تحلیل ها به جنبه های ادبی موجود در یک متن می رسد و معانی و مفاهیم یک متن ادبی را به طور واضح و روشن به خواننده انتقال می دهد. قرآن کریم، که یک معجزه الهی است، به عنوان یک متن ادبی به خصوص در سال های اخیر مورد توجه سبک شناسان قرار گرفته است. این مقاله به دنبال آن است که با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از دانش سبک شناسی، سوره مطففین را در سه سطح آوایی و ترکیبی و بلاغی مورد بررسی قرار دهد تا از این طریق به جنبه های ادبی و معنایی سوره پی بیرد. در سوره مطففین در سطح آوایی با به کارگیری سجع، سبب آهنگین بودن سوره و جذب مخاطب می شود. در سطح ترکیبی با به کار بردن جملاتی مانند تقدیم و تأخیرها خط بطلانی بر روی باورها و عقاید مشرکان می کشد. در سطح بلاغی نیز با به کارگیری اسلوب حصر مالکیت خداوند و اینکه همه چیز به اجازه خداوند است، اشاره می کند.