راه آهن سراسری

مطالعات دوران صنعتی شدن از مهم ترین مطالعات تاریخی هر کشور به شمار می آید. گذار جامعه از سنت به مدرنیته، تغییرات گسترده ای را در تمام سطوح و جنبه های زندگی بشر اعمال کرده است. گذار از انقلاب صنعتی به حفاظت میراث صنعتی چرخش مهمی در مفهوم ارزش و حفاظت به شمار می آید. شناخت و واکاوی ارزش های میراث راه آهن به یک بررسی دقیق در تحول مفهوم ارزش ها نیاز دارد که با درک کلیتی یکپارچه از منزلت فرهنگی اثر میسر می شود. مفهوم ارزش در میراث راه آ هن، به سبب گستره و تنوع آثار و مفاهیمی که به درک بهتری از مرز های منزلت فرهنگی اثر می انجامد، کمی دشوار است؛ از این رو در این مقاله سعی شده اسلوبی کاربردی برای بیان گستره ارزش های اثر ارائه شود. در جوامع مختلف، احداث راه آهن یکی از نمادهای فن اوری و مدرنیته به شمار می آید. راه آهن سراسری ایران، به عنوان یک اثر در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو، صرفاً یک مسیر ارتباطی نیست؛ بلکه به عنوان بخش مهمی از حافظه متعهدانه مهندسی و شاهکارساخت، دارای ارزش های برجسته جهانی از مناظر مختلف تاریخی، سیاسی، توسعه و فن اوری است. به همین دلیل، این مقاله به بررسی ارز ش های میراث جهانی راه آهن و مفاهیم وابسته به آن و تحلیل آن ها در نمونه راه آهن سراسری ایران می پردازد. این پژوهش با رویکردی کیفی و راهبرد تاریخی-تفسیری و استدلال منطقی در پی یافتن چارچوبی برای تعریف ارزش های میراث راه آهن است؛ و با گردآوری و بررسی اسناد، کنوانسیون های بین المللی، مقالات، آرشیوها و مشاهدات میدانی در تفهیم و تبیین ارزش های میراث راه آهن به عنوان یک اثر برجسته جهانی و انطباق آن ها با راه آهن سراسری ایران می کوشد.

هدف: این مقاله برآن است تا با بهره گیری از منابع دستِ اولْ فرازوفرود احداث راه آهن سراسری و انتخاب مسیر آن و نیز رویکرد قدرت های خارجی به ویژه انگلستان در این زمینه را به تصویر بکشد و سیر انتخاب نخستین مسیر خط راه آهن در دوران نخست وزیری و سلطنت رضاشاه را باز نماید. روش/ رویکرد پژوهش: در این پژوهش با روش توصیفی–تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب خانه ای، اسناد آرشیوی، و گزارش های مطبوعاتی، موضوع تعیین مسیر راه آهن سراسری ارزیابی می شود. یافته ها و نتیجه گیری: براساس این تحقیق روشن می شود که از همان آغاز شروع موضوع راه آهن در ایران، برخی پیشنهادها راه آهن ایران را کریدوری درنظر می گرفتند که اروپا را به شرق آسیا وصل می کرد؛ ولی برخی طرح ها معطوف به ساخت راه آهن سراسری در داخل مرزهای ایران بودند. هرچند در دوران قاجار هرگز تلاشی عملی و جدی برای ساخت راه آهن سراسری در ایران در میان نبود، ولی نمی توان از این واقعیت چشم پوشید که طرح های بسیاری در این زمینه عرضه شد و مباحث نظری فراوانی مطرح شد که برخی از آن ها مانند پیشنهاد های صنیع الدوله به کارِ ساختن راه آهن سراسری در عصر رضاشاه آمدند. علاوه براین به نظر می رسد که نخستین تلاش جدی دولت ایران برای ساخت راه آهن سراسری، از زمان نخست وزیری وثوق الدوله آغاز شده باشد. شاید مهم ترین دستاورد این تحقیق را بتوان آشکارساختن رویکرد بریتانیا به راه آهن سراسری ایران دانست. بنانشدن راه آهنی که انگلیسی ها درنظر داشتند از قصرشیرین به تهران بکشند و پافشاری مقامات ایرانی بر ساختن راه آهن شمال به جنوب از شکست تلاش های مقامات بریتانیا در این زمینه حکایت دارد. نکته دیگر آن که پافشاری و پیگیری شخص رضاشاه، در بنیادنهادن نخستین راه آهن سراسری در ایران تأثیری به سزا داشت.