بازسازی اجتماعی

از مسائل مهم در دوران بعد از فاجعه ها از جمله جنگ ها، مسئله بازسازی ویرانی ها و همچنین برپایی حیات اجتماعی در جامعه آسیب دیده است. مقاله حاضر به بررسی ابعاد فرایند بازسازی اجتماعی جوامع جنگ زده می پردازد. مطالعه میدانی در سه روستای جنگ زده استان کردستان (نژمار، قلاجی و قلعه گاه) انجام شد. پژوهش با به کارگیری روش های کیفی تجربه خانواده هایی را در کانون مطالعه قرار می دهد که به طور مستقیم از جنگ متأثر گشته اند. رویکرد مطالعه، روایت شناسی مردمی است که در آن از نگرش های کلان و از بالا به پایین فاصله گرفته و بر تجربه های و روایت های بومی تمرکز شده است و پویش های اجتماعی و فرهنگی را مد نظر قرار می دهد. در این مطالعه بازسازی اجتماعی بر اساس شش مؤلفه اعتماد اجتماعی، همزیستی اجتماعی، تعهد به اجتماع، سرمایه اجتماعی، همبستگی اجتماعی و سرمایه فرهنگی بررسی شده است. یافته ها حاکی از سلطه رویکرد فیزیکی و مادی به بازسازی است؛ اما با وجود غیاب تعهدات بوروکراتیک در اهتمام به ابعاد اجتماعی و فرهنگی، شاهد نوعی بازسازی اجتماعی خودجوش و بومی بوده ایم که وامدار درجه های بالایی از سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تعهد اجتماعی، همبستگی اجتماعی و همزیستی اجتماعی درون گروهی بوده است. در این میان نقش همبستگی قومی و دانش بومی در تداوم حیات اجتماعی پررنگ است. از نکته های مهم در زمینه زندگی و روابط اجتماعی در روستاهای مورد بررسی اهمیت فراوان یکپارچگی و صلح پیش از فاجعه است. پی ریزی یک جامعه محکم و پایدار، در کنار ساخت وسازهای اصولی مقاوم در برابر مخاطرات شامل برقراری همبستگی اجتماعی و احساس تعهد اجتماعی، یکپارچگی و وحدت و صلح میان افراد و گروه های متفاوت اجتماع نیز است.

نظریه بازسازی اجتماعی ، مدافع طرز فکری است که اشخاص را برای حل مشکلات اجتماعی با هدف ساختن زندگی بهتر، به بازسازی اندیشه ها و ارزش های فرهنگی و ساختار اجتماعی تشویق می کند. طرفداران بازسازی، ابزار این کار را مدارس می دانند و معتقدند مدارس تنها برای پاسداری و انتقال فرهنگ نیستندبلکه می توانند از طریق برنامه های درسی، الگوهای اجتماعی و فرهنگی جدیدی که الگوهای قدیمی و جدید را در یک ترکیب موفقیت آمیز داخل می کند را بسازند و از این راه به بازسازی جامعه کمک کنند. این مقاله به روش تحلیلی- سندی در جستجوی پاسخ به این دوسؤال است که اولاً، بازسازی گرایان چه تحلیلی در زمینه توان و صلاحیت مدارس برای پرداختن به مقوله ی بازسازی دارند و برای این کار چگونه برنامه ای باچه مؤلفه هایی ارائه می دهند؟ ثانیاً، در وضعیت کنونی جامعه ما ضرورت و امکان به کارگیری این نظریه چگونه است؟نتایج این تحقیق نشان می دهد که مشکلات اجتماعی و آموزشی موجود در ایران می طلبد که با به کارگیری برخی مؤلفه های بازسازی گرایان، تعریفی مجدد از جایگاه مدارس به عمل آید و با ایمان به قدرت مدارس در سازندگی جامعه،برنامه های درسی به گونه ای طراحی واجرا شوند که با نزدیک شدن به واقعیت های زندگی اجتماعی و فراهم کردن زمینه تفکر انتقادی در دانش آموزان، موجبات تغییرات فرهنگی و توان حل مسأله در آن ها فراهم گردد و شرایط تحول ساختاری را با هدف بهسازی و بازسازی در مدارس و جامعه فراهم کنند

در این مقاله 14 نقش که دانشگاه ها بایستی ایفا کنند بدین صورت پیشنهاد شده است: شناسایی، آموزش  و هدایت گرو ه های مرجع جدید در راستای ارزش های مطلوب جامعه، پالایش و بازسازی ارزش های گذشته و جدید هماهنگ کردن آن با ساخت ارزشی جامع، بازسازی  الگوها ومتون اسلامی، تقویت حس وابستگی به حاکمیت و عرق ملی، توسعه وآموزش مهارت های زندگی متناسب با عوارض از ناشی از صنعتی و فرا صنعتی شدن، تقویت کرسی های آزاد اندیشی، بازسازی فرهنگ همزیستی بین گروه های مختلف قومی، مذهبی و زبانی، تامین نیروی انسانی مورد نیاز در عصر اطلاعات و فناوری، توسعه نرم افزاری در رسانه های نوین جهانی، نهادینه نمودن رعایت قوانین و مقررات در جوانان و نوجوانان، تقویت هنجارهای دینی و ارزشی و باز تعریف آنها، تقویت نگرش روستا نشینی  و در مقابل ایجاد نگرش منفی نسبت شهرنشینی، تهیه طرح جامع روستا نشینی، تغییر نگرش جوانان تحصیل کرده در خصوص کار و شغل.

هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت تربیت سیاسی مبتنی بر بازسازی اجتماعی در برنامه درسی مطالعات اجتماعی دوره متوسطه بود. رویکرد پژوهش، ترکیبی و روش استفاده شده، تحلیل محتوای کمی و کیفی بود. جامعه آماری پژوهش، کتاب های مطالعات اجتماعی دوره متوسطه اول بود و نمونه براساس سرشماری کل کتاب ها و به شیوه هدفمند انتخاب شد. برای گردآوری داده ها از چک لیست محقق ساخته استفاده شد و به منظور ارزیابی روایی شاخص ها از روایی محتوا (CVR) بر مبنای نظر متخصصان استفاده شد که نتیجه روایی محتوایی 98/0 به دست آمد. همچنین پایایی داده ها با استفاده از ضریب توافق 94 درصد محاسبه شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها در بخش کمی از آمار توصیفی و به منظور آزمون تناسب توجه از آزمون خی دو استفاده شد. همچنین در بخش کیفی از تحلیل مضمون استفاده شد. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان داد که درمجموع 31 بار به مؤلفه تربیت سیاسی توجه شده است که شاخص های «آگاهی و درک مسائل سیاسی منطقه ای و بین المللی» با فراوانی 13 (1/41 درصد) و «حق تصمیم گیری افراد در سرنوشت سیاسی خویش» با فراوانی 10 (2/32 درصد) به ترتیب دارای بیشترین فراوانی بودند و شاخص های «حق انتقاد به مسئولین»، «حق انتقاد از نهادهای اجتماعی»، «پاسخ گویی نهادهای اجتماعی» و «معیار تشخیص و انتخاب اصلح در انتخابات» هرکدام با فراوانی 1 (3/3 درصد) کمترین میزان فراوانی را داشتند. به شاخص های «اصلاح نهادهای اجتماعی» و «توجه به کثرت گرایی سیاسی» هیچ توجهی نشده است. نتایج آزمون خی دو نیز نشان داد که در پرداختن به مؤلفه های تربیت سیاسی در کتاب های مطالعات اجتماعی متوسطه، توازن مناسبی وجود ندارد.