مردم شناسی فرهنگی

دوره صفویه یکی از مقاطع تاریخی است که در آن شاهد رشد اجتماعی، توسعه فرهنگی و رونق اقتصادی در ایران هستیم. تغییرات بنیادین حوزه دینی، طیف وسیعی از تغییرات از جمله نوسازی ساختارهای اجتماعی، گسترش و تعمیق روابط خارجی و گستره مرزهای جغرافیایی این سرزمین را پدید آورد. افزایش آهنگ مراودات فرنگیان با ایران، جهانگردان زیادی را با اهداف سیاسی و تجاری، از اروپا به این دیار کشانید. آدام اولئاریوس یکی از سیّاحانی است که با نگاه تیزبین خود بنیانهای فرهنگی ایران زمین را توصیف نموده است. پژوهش حاضر میکوشد به شیوه تحلیلی-توصیفی به بررسی سفرنامه این سیاح پرداخته از خلال تبیین وضعیت اجتماعی ایران عصر صفوی (بهویژه دوره شاه صفی اول) به بررسی عوامل فرهنگی، اجتماعی، دینی و اقلیمی مؤثّر بر رشد و توسعه صنعت گردشگری در ایران آن روزگار بپردازد. هدف کلی مقاله دستیابی به ریشههای تاریخی، دینی و فرهنگی عدم توسعهیافتگی صنعت توریسم در ایران است که در این نوشتار، از زاویهدید اولئاریوس این موضوع را واکاوی کردهایم.

بدیهی است که منظومه های غنایی شعر فارسی در نوع خود بیش ترین الگوهای فرهنگی و نشانه های تمدن را بازنمایی می کنند. بررسی این داستان ها از دیدگاه مردم شناسی فرهنگی (که پایه های اصلی آن فرهنگ عامه است)، نگرشی نو به آن هاست و پژوهشگران را با دو گزینه آشنا می سازد: یکی بررسی فرهنگ مردم در محتوای داستان ها و دیگر تأثیرگذاری فرهنگی راوی است با توجه به فرهنگی که در آن پرورده شده است و این در تمامی داستان هایی که راویان مختلف دارند، صدق می کند. در این پژوهش که دانستنی های مختلف ادبی و فرهنگی نهفته در ادب عامه کُردی «بیت» در مقابل با منظومه های ادب کلاسیک فارسی مقایسه و بررسی شود، به ویژه آن جا که ساختار و محتوای این آثار با اصول داستان-سرایی مطابقت داشته باشد، می تواند در بخش مطالعات مردم شناسی فرهنگی کار ارزنده ای باشد. این پژوهش به توصیف و تحلیل مولفه های فرهنگی از دیدگاه مردم شناسی در منظومه «بهرام وگلندام» در ادب کلاسیک فارسی و ادب عامیانه کُردی به روایت مام احمد لطفی پرداخته است. برای دستیابی به این هدف از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است بیشتر مولفه های مردم شناسی در این منظومه نمود پیدا کرده است و میزان شباهت ها نسبت به تفاوت ها بیشتر است و این نشان دهنده بینامتنیّت بین منظومه فارسی و کُردی است. دیگر آن که روایت های کُردی داستان، هرچند در کلیّات، مضمون و مفهوم، مطابق با روایت های فارسی هم نام مذکور است، اما هم در قالب و فرم و هم در محتوا به ویژه تغییرات و تحولات فرهنگ عرفانی، حماسی و غنایی در دوره های گوناگون است.

بدیهی است که منظومه های غنایی شعر فارسی در نوع خود بیش ترین الگوهای فرهنگی و نشانه های تمدن را بازنمایی می کنند. بررسی این داستان ها از دیدگاه مردم شناسی فرهنگی (که پایه های اصلی آن فرهنگ عامه است)، نگرشی نو به آن هاست و پژوهشگران را با دو گزینه آشنا می سازد: یکی بررسی فرهنگ مردم در محتوای داستان ها و دیگر تأثیرگذاری فرهنگی راوی است با توجه به فرهنگی که در آن پرورده شده است و این در تمامی داستان هایی که راویان مختلف دارند، صدق می کند. در این پژوهش که دانستنی های مختلف ادبی و فرهنگی نهفته در ادب عامه کُردی «بیت» در مقابل با منظومه های ادب کلاسیک فارسی مقایسه و بررسی شود، به ویژه آن جا که ساختار و محتوای این آثار با اصول داستان سرایی مطابقت داشته باشد، می تواند در بخش مطالعات مردم شناسی فرهنگی کار ارزنده ای باشد. این پژوهش به توصیف و تحلیل مولفه های فرهنگی از دیدگاه مردم شناسی در منظومه «مهر و وفا» در ادب کلاسیک فارسی و ادب عامیانه کُردی به روایت مام احمد لطفی پرداخته است. برای دستیابی به این هدف از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است بیشتر مولفه های مردم شناسی در این منظومه نمود پیدا کرده است و میزان شباهت ها نسبت به تفاوت ها بیشتر است و این نشان دهنده بینامتنیّت بین منظومه فارسی و کُردی است. دیگر آن که روایت های کُردی داستان، هرچند در کلیّات، مضمون و مفهوم، مطابق با روایت های فارسی هم نام مذکور است، اما هم در قالب و فرم و هم در محتوا به ویژه تغییرات و تحولات فرهنگ عرفانی، حماسی و غنایی در دوره های گوناگون است.

کتاب مردم شناسی فرهنگی در دنیای در حال جهانی شدن (ویرایش چهارم، 2017) اثر باربارا میلر یک کتاب آموزشی است که با هدف معرفی رشته مهم مردم شناسی فرهنگی به دانشجویان نوشته شده است. فصل آغازین کتاب به تاریخ و نظریه های مردم شناسی فرهنگی و مفهوم کلیدی فرهنگ و فصل دوم به روش پژوهش در مردم شناسی فرهنگی اختصاص دارند. نُه فصل بعدی ذیل سه محور شالوده های فرهنگ، سازمان اجتماعی، و نظام های نمادین قرار گرفته اند. دو فصل آخر هم به دو موضوع مهم معاصر می پردازد: حرکت و توسعه. میلر تلاش وافری کرده تا با نوآوری هایی، هم فرم کتاب را برای خوانندگان دلپذیر کند و هم آن ها را به طور عمیق تری با مطالب هر فصل درگیر سازد. در این راستا، نویسنده نُه تکنیک به کار برده و همین فنون اند که کتاب مردم شناسی فرهنگی در دنیای در حال جهانی شدن را از یک اثر معمول در کتب درسی فراتر می برند. نقاط قوت اثر عبارتند از: درگیری ملموس خواننده، یادگیری تفکر مردم شناختی، کاربردی دیدن مردم شناسی فرهنگی، معرفی رویکردهای انتقادی، و ارایه تغییرات معاصر در موضوعات. نقاط ضعف اثر را می توان در غفلت از برخی جریان های نظری معاصر، خام دستی مهم در روش پژوهش مردم شناسی به طور خاص شیوه های بازنمایی و فنون تحلیل داده های میدانی، و دسترسی نابرابر به بسته های تکمیلی کتاب یافت.