پازندها

بخش چشمگیری از میراث فکری مزدیسنا متن های پازند هستند. پاره ای از متون پهلوی که از سده 12م به بعد به خط اوستایی نقل شده اند، پازند گفته می شوند. پازندها ازجمله نخستین متن هایی بودند که مورد توجه و اقبال ایران شناسان قرار گرفتند و در سده 19 م مطالعات ارزشمندی پیرامون آنها صورت پذیرفت. اما در سده 20م به دلایل مختلف رها شدند و مطالعه چندانی درباره آنها انجام نشد. پازند به عنوان فرایند تغییر خط پهلوی به خط اوستایی پدیده ای متأخر و جدید است ولیخود مفهوم پازند قدیم است و رد آن را در اوستا هم می توانیم بینیم. دگرگونی معنایی و مصداقی پازند و پازندنویسی از روزگار باستان تا سده 19م و چیستی و چگونگی این تحولات در بستر حیات کیش زردشتی در ایران و هند موضوع اصلی این مقاله است.

متون پازند بخشی از میراث فکری کیش زردشتی است که فارغ از محتوای اغلب نیایشی و آیینی آنها، معمایی در تاریخ زبان فارسی است. آنچه را به نام پازند می شناسیم، پاره ای از متن های فارسی میانه هستند که حدود سده 12م از خط مبهم پهلوی به خط روشن و آوایی اوستا نقل شده اند. پازندنویسی تا سده 19م در ایران و هند ادامه داشته است و پیکره ای پدید آمده است که به اعتبار برخی قرائت ها ویژگی دوره نو زبان فارسی را گرفته است. اما هم پازندنویسان و هم کاربران آثار آنها بر این باور بودند که متنی از دوره میانه را ارائه کرده اند.همواره بر سر این موضوع که تغییر خط منجر به تغییر زبان شده یا نه، بحث بوده است و دلایلی می توان ذکر کرد. در گفتار پیش رو کوشش شده تا با بررسی هشت نمونه متن از دوره های مختلف پازندنویسی در ایران و هند، به این پرسش پاسخ داده شود که آیا در فرایند پازندنویسی دامنه تغییرات زبانی به اندازه ای بوده که به وجود زبان مستقلی قائل باشیم؟