تغییرات کاربری اراضی شهری

نرخ سریع توسعه شهرها باعث ایجاد تغییراتی گسترده در الگوی کاربری اراضی پیرامون شهرها شده است و این اثرات ناشی از توسعه شهر و شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته قابل مشاهده می باشد. درایران به عنوان یک کشور درحال توسعه نرخ رشد بسیارزیاد بوده و به دنبال آن تغییرات گسترده ای درزمینه تغییرات اراضی رخ داده است.شناخت روند تغییرات کاربری زمین و عوامل مؤثر برآن می تواندبه شناسایی مشکلات و فهم هر چه بهتر مسائل شهری کمک کند و به عنوان ابزاری در اختیار مدیران و برنامه ریزان شهری برای پیش بینی روندآتی رشد و توسعه شهرها قرارگیردو مدیریتی کارا ب رای ش هرها به دنبال داشته باشد. یکی از چالش برانگیزترین مسائل ایران درسال های اخیر تغییرکاربری زمین شهری است که اگر این تغییرات به صورت کنترل نشده انجام پذیرد اثرات جبران ناپذیری رابه دنبال خواهدداشت. با توجه به گسترش این تغییرات طراحی و برنامه ریزی شهری با استفاده از آزمون و خطا و بررسی ها انجام شده همواره باید در پی تطبیق خود با شرایط فعلی و آتی باشند و نیازمند تجدید نظرات در استاندارهای پیشین هستند. به همین علت امروزه بحث برنامه ریزی انعطاف پذیر مطرح شده و موردتوجه قرارگرفته است تا بتواند آثار مطلوب تری نسبت به گذشته را در پی داشته باشد. بیشترین تغییرکاربری صورت گرفته در اراضی شهرها، مرتبط با تبدیل کاربری زمین های کشاورزی به کاربری های شهری است که موجب ناپایداری بیشتر شهرها می شود ،این امر ناشی از ارزش افزوده تغییرکاربری در فضاهای شهری می باشد. شهرداری ها با در دست داشتن ابزارهای کنترل نقش بسیار مؤثری در حفاظت از اراضی طبیعی موجود دارندو با استفاده از ابزارهای کنترلگرایانه خود می توانند جلوی تغییرات کاربری های زمین های طبیعی به دیگرکاربری ها را بگیرند.

  کلان شهرها به جهت برخورداری از کارکردهای بسیار متعدد دارای روابط و پیوندهای قوی با نواحی پیرامونی و بالأخص روستاهای حوزه نفوذ بوده و این ارتباط تأثیرات عمیقی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی کالبدی روستاها برجا می گذارد. انباشتگی اقتصادی شهرها ناشی از روابط اقتصادی شهر و روستا مزایایی را برای جذب اشتغال روستایی و کار خارج از روستا فراهم کرده و باعث شکل گیری مهاجرت های روستا-شهری می شود.کلان شهر تبریز، در دوره های تاریخی متعدد، نقش فراملی قوی را از اروپای شرقی تا آسیای جنوبی و میانه بر عهده داشته است که نشان دهنده نقش انکارناپذیر آن در بر عهده گرفتن برخی کارکردهای تخصصی قوی برای ایفای این وظیفه است. این ارتباط متقابل و دوسویه بین کلان شهر تبریز و حوزه نفوذ آن از طرفی به گسترش کالبدی بیش از پیش شهر و تبدیل آن به کلان شهری ملی و از طرفی دیگر به گسترش کالبدی روستاهای اطراف و تغییرات کاربری وسیع در این روستاها به همراه تغییرات وسیع جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی و... می شود که این مسئله موضوع اصلی این تحقیق را شامل می شود و هدف اصلی آن پایش و ارزیابی نقش گسترش کلان شهر تبریز در اثر مهاجرت های روستا-شهری و تأثیر آن بر تغییرات کالبدی بخصوص تغییرات کاربری اراضی شهری است. این تحقیق از نظر هدف جز تحقیقات کاربردی و ازنظر روش جز تحقیقات توصیفی است. فرایند کار مبتنی بر استفاده از پرسشنامه و تحلیل گویه ها است. جهت نیل به اهداف تحقیق از آزمون های آماری آلفای کرومباخ، کلمگرف-اسمیرینف، تی- استیودنت و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج نشان می دهد ارتباط قوی بین شاخص های مهاجرت و تغییرات کاربری اراضی شهر تبریز وجود دارد چنانچه بیش از 85 درصد تغییرات کاربری اراضی توسط متغیرهای مهاجرت پیش بینی می شود.

از بنیادى ترین اصول برنامه ریزى و مدیریت شهرى، توجه به تغییر و تحولات جمعیتى و شناخت کافى از ساختار جمعیتی آن است. با توجه به اینکه تأثیر تحولات تاریخی و عوامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر تعادل ساختار جمعیتى در همه نقاط شهر به یک اندازه نیست، شهر با تغییرات فضایى در ساختار جمعیتى نواحى شهرى روبه رو خواهد شد. این موضوع منجربه شکل گیرى نیازهاى متفاوت در بین نواحى شهرى و تغییر کاربری اراضی شهری شده است. هدف پژوهش حاضر ارزیابی نقش ساختارهای جمعیتی بر تغییرات کاربری اراضی شهری در کلان شهر اهواز است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی، از نظر ماهیت توصیفی-تحلیلی و از حیث روش، ترکیبی از روش های کتابخانه ای و پیمایشی و مبتنی بر رویکرد آینده پژوهی است. قلمرو پژوهش شهر اهواز بوده است. جامعه آماری این پژوهش 40 نفر از کارشناسان جمعیتی و کاربری اراضی شهری است. درجهت تجزیه وتحلیل داده ها از روش دلفی، ماتریس اثرات متقاطع (میک مک) استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد از میان 39 عامل اصلی تأثیرگذار بر نقش ساختارهای جمعیتی بر تغییرات کاربری اراضی شهری، 14 متغیر به عنوان کلیدی و تأثیرگذار شناخته شده اند که این متغیرها بیشترین تأثیرگذاری و کمترین تأثیرپذیری را بر آینده توسعه نقش ساختارهای جمعیتی و تغییرات کاربری اراضی شهری شهر اهواز دارند. همچنین نتایج نشان داد از لحاظ تأثیرگذاری مستقیم متغیرهایی مانند مهاجرت با امتیاز 71، رفاه اجتماعی و تراکم جمعیت با کسب امتیاز 63 و 61 و متغیرهای که تأثیری غیرمستقیم بر ساختار جمعیت و تغییر کاربری ارضی شهری دارند، عبارت اند از مهاجرت، تراکم جمعیت و رفاه اجتماعی به ترتیب در جایگاه های اول تا سوم واقع شده اند.