نظریه کنشگر - شبکه

از دیدگاه نظریه کنشگر-شبکه، جهان یک نظام از کنشگران است که در آن مصنوعات نیز چون انسان ها در ارتباط با سایر کنشگرها درجه ای از عاملیت را دارند؛ ازاین رو مصنوعات ضمن وساطت کنش های مختلف، باعث تغییر و تحول آنها نیز می شود. عاملیت مصنوعات حاصل نیات سازندگان یا طراحان آنها است. این نیات و مقاصد، توسط برنامه های کنشی که اسکریپت نام دارند، در مصنوعات نگاشته می شوند. برنامه های کنش می توانند حامل ارزش ها و هنجارهای اجتماعی نیز باشند که در این صورت می توانند رفتارها یا کنش های خاصی را به کاربران القا کنند. هدف پژوهش حاضر بررسی توصیفی تحلیلی نقش اسکریپت ها در رابطه طراح-محصول-کاربر به منظور درک چگونگی القای هنجارهای اجتماعی به وسیله مصنوعات است. این پژوهش به لحاظ هدف یک مطالعه بنیادی-نظری است که در آن، اطلاعات لازم به شیوه کتابخانه ای جمع آوری شده و سپس به شیوه توصیفی مورد تحلیل قرار گرفته است. فرایند پژوهش از استخراج مفاهیم و ارائه تعاریف از ادبیات پژوهشی آغاز شده و پس از تحلیل آنها نمونه هایی از مصنوعات سنتی ایرانی که مشخصاً هنجار یا ارزش خاصی را القا می کنند معرفی شدند. اسکریپت ها و نحوه القای هنجار یا ارزش در هر یک از این مصنوعات نیز بر اساس مبانی نظری تحلیل شد. نتایج این مطالعه وجود اسکریپت ها با هدف القای هنجارها و ارزش های اجتماعی در مصنوعات بررسی شده را تأیید می کنند.

بررسی و تحلیل کنش عکاسی بر اساس نظریه کنشگر- شبکه برونو لاتور هدف این پژوهش است. لاتور با رویکردی شبکه ای به موجودات جهان و روابط میان آن ها می نگرد؛ بدین معنا که جهان فارغ از مقوله بندی ها و تفکیک های رایج، مملو از کنشگران انسانی و غیرانسانی است که برای رسیدن به اهداف خود در حال ساخت پیوندها و شبکه های جدیدند. دغدغه این نظریه، مطالعه نحوه پیوند یافتن کنشگران مختلف در درون هر شبکه ای است. براین اساس، تولید عکس را می توان مبتنی بر کنشی شبکه ای و محصول پیوند سه عامل اصلیِ دوربین، عکاس و جهان دانست. ازاین رو، پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و تطبیقی به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که جایگاه و نقش هرکدام از این کنشگران در فرایند تولید عکس چیست و نحوه ارتباط و پیوند یافتن آن ها با یکدیگر چگونه است؟ نتایج نشان می دهد در کنش عکاسی، سه کنشگر اصلی یعنی دوربین (به مثابه واسطه ای تکنولوژیک با امکانات متعدد)، عکاس (در مقام کنشگری انسانی با اهدافی خاص) و جهان (به عنوان کنشگرِ فعالِ غیرانسانی) با یکدیگر درمی آمیزند و از برهم کنش آن ها به شکل های مختلف، یک عکس با ویژگی های خاص تولید می شود. همچنین، شبکه عکاسی همواره با ورود کنشگران و بازیگران جدید در حال بازتعریفِ خود و تغییر و تبدیل است.

مقدمه : رویکردهای بیش ازانسان، مجموعه تفکرات و نظریاتی را دربرمی گیرند که بر ارتباط ماده، انسان، طبیعت، فناوری و تمامی امور انسانی و غیرانسانی در یک شبکه، به صورت درهم کنش و ارتباطی تأکید دارند و اخیراً جایگاه ویژه ای در علم جامعه شناسی یافته اند. این دسته نظریات از گابریل تارد، جامعه شناس کلاسیک آغاز می شود و در اندیشه دیگرانی چون دولوز-گاتاری و متفکران مادی گرایان جدید و نیز بسیاری از متفکران حیطه علم و فناوری به خصوص برونو لاتور قابل ردیابی است. از آنجا که ریشه تفکر این رویکردها تأکید بر پیوند تمامی عناصر نامتجانس در جامعه است، اتخاذ روش ویژه ای که بتواند هدف آنان را در تحلیل ها پوشش دهد، اجتناب ناپذیر است. در این مقاله، اینستاگرام به مثابه یک میدان پژوهش در تحقیقات بیش ازانسان معرفی و برخی توصیه های روش شناختی ارائه می شود. روش : در این پژوهش با مطالعه منظم اسنادی و کتابخانه ای، بسیاری از روش های خلاقانه در زمینه روش مردم نگاری و فضای مجازی و همچنین روش هایی را که توصیه هایی درباره مردم نگاری، اینترنت و رویکردهای بیش ازانسان ارائه دادند، واکاوی و ردیابی کردیم. یافته ها : با توجه به تمایل بسیار این رویکردها به روش و روش شناسی مردم نگاری، ابتدا ریشه های مردم نگاری و محیط اینترنت و روش های پیشنهادشده در این زمینه معرفی شدند و از روش ها و توصیه های روش شناختی مانند وب نگاری ، مدل قوم نگاری و اینترنت ، وب نگاری بیش ازانسان ، مردم نگاری اجتماعی-مادی و داده های دیجیتالی بیش ازانسان را مطرح کردیم. نتیجه گیری : با توجه به پیشینه های نظری رویکرد بیش ازانسان و روش های مذکور، یک کلاژ روش شناختی با عنوان «اینستانگاری بیش ازانسان» معرفی می شود.

  تغییرات بنیادین در شیوه های ارتباطی و محیط های کسب و کار در پی تحولات فناورانه عصر حاضر صنایع دستی را با چالش های جدیدی در عرصه طراحی، تولید و عرضه مواجهه ساخته است. تعاریف و رویکردهای مرسوم صنایع دستی اغلب بر هستی و چیستی تمرکز دارند و با وجود توجه به جنبه های نوآوری، اقتصادی و کارآفرینی پایدار در مباحثی چون اقتصاد خلاق، صنایع خلاق و توسعه پایدار، هم چنان توجه به رویکردهایی هم راستا با تحولات و روح زمانه لازم و ضروری می باشد. رویکرد شبکه ای صنایع دستی بر اساس نظریه کنشگر شبکه برونو لاتور با در نظر گرفتن کنش تمامی کنشگران انسانی و غیر انسانی در شبکه ای متحد از کنشگران، در پی دست یابی به رویکرد کاربردی است؛ تا بتوان در اخذ استراتژی هایی به منظور بهره گیری از مزایا و مقابله با تهدیدهای تحولات فناورانه در راستای حفظ، بهبود و ارتقای صنایع دستی به کار برد. در راستای رسیدن به تعریفی جامع از رویکرد شبکه ای صنایع دستی بر اساس اجماع نظر 12خبره، ابتدا، دو پرسش نامه در طیف پنج تایی لیکرت تنظیم گردید. نتایج حاصل از پرسش نامه اول، نشان از آن دارد که عاملیت هنرمند صنعت گر و تاثیر ابزارها و فناوری های نوین در فرایند طراحی و تولید صنایع دستی بیش ترین اجماع نظر را در گزینه بسیار زیاد دارد؛ هم چنین، به جهت تدوین استراتژی های آینده نگرانه بر اهمیت رویکرد شبکه ای در گزینه بسیار زیاد اجماع نظر دیده می شود. طبق نتایج حاصل از پرسش نامه دوم، سه کنشگر هنرمند صنعت گر، دانش و مهارت تخصصی و عوامل اقتصادی بالاترین میزان عاملیت را از نظر خبرگان دارا می باشند. در انتها، تعریف رویکرد شبکه ای صنایع دستی ارایه شده از سوی پژوهشگران در سه دور به قضاوت خبرگان گذاشته شد و پس از اجماع و اشباع نظر خبرگان، تعریف شبکه ای صنایع دستی، مدل مفهومی آن و پیشنهاداتی در خصوص کاربرد آن در عرصه های عملی و پژوهشی صنایع دستی ارایه گردید.