معیارهای عدالت

تبیین مفهوم عدالت اقتصادی و شاخص های آن یکی از دغدغه های اقتصاددانان است. علیرغم مطالعات انجام گرفته در این زمینه، تلاش چندانی برای استخراج شاخصهای عدالت اقتصادی از نگاه اسلام صورت نگرفته است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی این فرضیه را مطرح میکنیم که تدوین شاخص های عدالت اقتصادی در دیدگاه اسلامی مستلزم تفکیک میان چهار معنای عدالت یعنی تساوی، دادن حق صاحبان حق، توازن و اعتدال و همچنین تمایز میان قلمرهای آن است. عدالت اقتصادی در عرصه های تولید، توزیع، مصرف و فرصت ها و خدمات عمومی ظهور پیدا میکند. معیار عدالت در توزیع فرصتها، برابری و مساوات، و در توزیع کارکردی، استحقاقی سهمی است که با تراضی به دست میآید و شاخص آن قیمت بازاری است. معیار عدالت در توزیع درآمد و ثروت، توازن است. هر فطرت سالمی تصاحب 99% امکانات کره زمین توسط 1% از افراد جامعه را بیعدالتی میپندارد. این بی عدالتی را نمیتوان با این منطق که «آنان با بازوی خود کسب کرده و خمس و زکاتش را پرداخت کرده اند»، توجیه کرد. معیار عدالت در رعایت حقوق نیازمندان، استحقاق در حد کفاف و شاخص آن حد کفاف و در پرداخت حقوق مالی بستگان، استحقاق عرفی است و شاخص آن اعتدال عرفی میباشد.

هدف: هدف از این پژوهش، بررسی رابطه بین نگرش به عدالت اجتماعی و محیط آموزشی در بین حوزویان و دانشگاهیان شهر قم بود که با بررسی رابطه متغیرهای زیر مجموعه نگرش به عدالت اجتماعی، با محیط آموزشی و بررسی تفاوت نگرش به عدالت اجتماعی دربین افراد تحصیل کرده حوزوی و دانشگاهی صورت گرفت. روش: این تحقیق با استفاده از روش پیمایش انجام شده و واحد تحلیل درآن فرد است. جامعه آماری تحقیق را کلیه افراد شاغل به تحصیل در دانشگاه ها وحوزه های علمیه شهر قم تشکیل می دهد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 800 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده اند. برای انتخاب نمونه ها نیز از کلیه دانشگاه ها وحوزه های شهر قم متناسب با حجم آنها به صورت تصادفی، فرد نمونه انتخاب و با استفاده از ابزار پرسشنامه و به شیوه مصاحبه اطلاعات مورد نظرگردآوری شده است. یافته ها: بررسی وتحلیل متغیرهای نگرش به عدالت اجتماعی و فرضیات تحقیق بیانگر این مطلب است که تفاوت معناداری بین احساس عدالت در بین حوزویان و دانشگاهیان وجود دارد و در خصوص رابطه بین محل تحصیل و سایر متغیرهای نگرش به عدالت نیز تنها بین محل تحصیل و نگرش به ساختار طبقاتی رابطه معنی داری وجود ندارد و در بقیه موارد این رابطه به صورت معنادار برقرار می باشد. به عبارتی دیگر بین محل تحصیل و معیارهای عدالت، بین محل تحصیل و ارزیابی فاصله طبقاتی نسبت به گذشته ، بین محل تحصیل و ارزیابی فاصله طبقاتی آینده نسبت به حال رابطه معناداروجود دارد. نتیجه گیری:باید به نگرش افراد مخصوصاً قشر تحصیل کرده بیشتر توجه نمود چرا که تحقق جامعه عادلانه منوط و وابسته به تحقق عدالت اجتماعی و همچنین هدایت و اصلاح نگرش افراد جامعه و برنامه ریزی بر اساس آن می تواند تاثیر بسزایی در بهبود وضع موجود باشد.

عدالت اقتصادی یکی از اصول اقتصاد اسلامی به شمار آمده و پژوهشگران این عرصه تاکنون نظریه ها و پژوهش های گسترده ای در راستای مبتنی کردن توصیه های سیاستی اقتصادی بر این اصل مهم انجام داده اند. هدف از این مقاله معرفی حدکفاف بجای خط فقر و ارائه معیاری جهت اندازه گیری حدکفاف در اقتصاد اسلامی است.  ابتنای نظریه عدالت اقتصادی بر «استحقاق» تمرکز این دسته از پژوهش ها بر تبیین هرچه بیشتر و دقیق تر این انگاره را در اقتصاد اسلامی می طلبد. عدالت اقتصادی در آموزه های اسلامی مستلزم این است که دست کم به چهار استحقاق حد کفافی، توازن، سهم بری عوامل تولید و اعتدالی−عرفی، جامه عمل پوشانده شود. در این مقاله با روش توصیفی−تحلیلی و با استفاده از روش های ریاضی به تبیین کرانه پایین حد کفاف فقر و ارائه راهکارهایی برای برآورد آن پرداخته و در ضمن به مقایسه آن با خط فقر در اقتصاد متعارف خواهیم پرداخت. نتیجه این مقاله نشان می دهد خط فقر و کرانه پایین حد کفاف دو معیار کاملاً جداگانه بوده و براساس روایات می توان اولین نقطه عطف توزیع درآمد را حد کفاف در نظر گرفت و در بیشتر مواقع حد کفاف بالاتر از خط فقر قرار می گیرد.