آیت الله فاضل لنکرانی

خبر واحد از آن جهت که در تفسیر حجیت دارد یا خیر، در مبنای مفسر اثر می گذارد. کسانی که حجیت خبر واحد را به دلیل آیه (نباء) و سیره عقلاء پذیرفته اند دستشان نسبت به تفسیر بازتر است از آنانی که حجیت خبر واحد را در تفسیر به علت حجیت تعبدیه نمی پذیرند؛ لذا این اختلاف دو دیدگاه بین قدماء مفسرین به وجود آورده است و مفسران معاصر هم به تبع اساتید خود این دو روش را در تفسیرشان اعمال کرده اند. حضرت آیت الله جوادی آملی تفسیر خود را بر مبنای عدم حجیت خبر واحد در تفسیر بنا می گذارد و حضرت آیت الله فاضل لنکرانی مبنایشان پذیرش حجیت خبر واحد در تفسیر می باشد. حاصل آنکه: با بررسی مبانی هر دو دیدگاه؛ مشاهده می شود که پذیرندگان حجیت خبر واحد در تفسیر، شرایطی برای آن قائل هستند و روایاتی که از لحاظ سند یا محتوا، ضعف یا سستی در آنها مشهود باشد را معتبر ندانسته و نمی پذیرند. و اما آنهایی که برای خبر واحد در تفسیر حجیت قائل نیستند، در تفاسیرشان از خبر واحد آورده اند. که جای تأمل دارد...

یکی از اساسی ترین مسائل در مبانی علوم قرآنی، بررسی نقش عقل و گستره قلمروی آن در فهم و تفسیر قرآن است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته است. مقاله حاضر با روش تحلیلی _ تطبیقی به تعریف و شرایط نقش آفرینی عقل از دیدگاه مکتب تفکیک و آیت الله فاضل لنکرانی با هدفِ واکاوی مدعا و اعتبارسنجی ادله آنان درباره نقش عقل در فرایند تفسیر قرآن می پردازد. استفاده از روش اجتهادی در تفسیر قرآن کریم، نقطه اشتراک این دو دیدگاه است؛ با این تفاوت که آیت الله فاضل لنکرانی، ارزش عقل به معنای مصطلح را به منزله قرینه لفظی متصله ای می داند که مخاطب را ملزم به پیروی از آن در همه موارد می کند، درحالی که طرفداران مکتب تفکیک، فقط عقل فطری را که طبق اصطلاح ایشان موجودی نورانی است، در معرفت دینی و تفسیر قرآن مفید می دانند، ولی قرینیتی برای احکام عقل اصطلاحی قائل نیستند؛ لذا هر یک، عقلِ مستفاد در تفسیر را به معنای مصطلح خویش قصد می کنند. به بیان دیگر، هر دو دیدگاه، در نام گذاری عقل به «عقل فطری» اشتراک دارند، اما اشتراک در این واژه تنها اشتراک لفظی است و همان طور که بیان شد، در معنا، مشربی متفاوت از هم برگزیده اند.  

از پرسش های مهمی که پاسخ های متفاوتی از سوی فقها و مفسران به دنبال داشته، این است که آیا یک واژه که در قرآن کریم به کار رفته است، می تواند در آن واحد حامل چند معنا باشد؟نظریه «امکان و وقوع چند معنایی در قرآن کریم» یکی از دیدگاه های متعدد در این مسئله است. از جمله دلائل موافقان این نظریه روایات «ظهر و بطن» می باشد. بطن قرآن از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سپس در بین اندیشمندان قرآنی مطرح بوده است. اما محور این پژوهش، نظریه ای است که در میان کلمات آیت الله فاضل لنکرانی درباره ارتباط «چند معنایی» و «ظهر و بطن» مطرح شده است. ایشان «بطن» را همان «وجوه و معانی» دانسته اند و آن را در ارتباط با تعدد فهم مخاطبان و مفسران قرآن معنا کرده اند. این مقاله با استفاده از آیات و روایات، به بررسی «رابطه چند معنایی آیات قرآن کریم و روایات «ظهر و بطن» پرداخته و با بررسی نظریه آیت الله فاضل لنکرانی، روایات بطنی و تأویلی را در ارتباط مستقیم با چند معنایی قرآن کریم و غیر از روایات وجوه دانسته است.