گلستان شهدا

انسان ها در زندگی اجتماعی به مکان های گوناگونی همچون اتاق شخصی، رستوران، پارک، شهر و... گذر می کنند. اگر هر کدام از این مکان ها به جای منحصر به فردی تبدیل شود، که فرد معانی چندگانه ای به آن نسبت دهد؛ آنگاه آن مکان، زندگی اجتماعی فرد را اشباع کرده و به جایی بدل می شود، که آن را «مکان خاطره» می نامند. پرسش اصلی مقاله ی حاضر آن است، که نشان دهد گلستان شهدای اصفهان یک مکان خاطره ی هویتی و احساسی برای خانواده های شهدا به حساب می آید. برای نیل به این هدف، روش ترکیبی، راهبر مقاله ی حاضر است؛ در بخش کیفی با «روش تفسیری» با بیست نفر از خانواده های شهدا مصاحبه صورت گرفته است و در بخش کمی از 180 نفر از خانواده های شهدای گلستان شهر اصفهان به شیوه ی پیمایشی اطلاعات جمع آوری شده است. نتایج نشان می دهد، که گلستان شهدای شهر اصفهان برای خانواده های شهدا یک مکان خاطره ی هویتی و احساسی به حساب می آید. یعنی گلستان شهدا در ایجاد یک هویت مکانی، بازیابی هویت های مذهبی، انسجام هویت خانوادگی، برانگیختن احساسات فرد و اهمیت فرد به نمادها به گونه ای عمل کرده است که بر مکان خاطره بودگی خود صحه گذاشته است.

مدرنیسم در پیشرفت زندگی بشر در ابعاد فناورانه نقش مهمی ایفا کرده، اما نگاه صرف مادی گرایانه آن، شهرها و فضاهای شهری را با چالش های اساسی در زمینه های اجتماعی فرهنگی، زیست محیطی و معنوی (ابعاد غیرمادی وجود انسان) روبرو کرده است؛ بنابراین توجه به کیفیت معنویت در ساخت و سنجش فضاهای شهری گام مهمی در مقابله با این چالش هاست. از این رو هدف این پژوهش فهم ابعاد کیفیت معنویت در فضاهای شهری و سنجش آن در برخی فضاهای شهری اصفهان است. در بخش کیفی به وسیله مرور سیستماتیک، ادبیات موضوع تبیین شده است. در بخش کمی، آرای دو گروه نخبگان (51 نفر) و شهروندان (400 نفر) به منظور رتبه بندی ادراک معنویت از 22 فضای منتخب شهر اصفهان بر اساس مقیاس لیکرت به وسیله پرسشنامه بررسی شده و از آزمون فریدمن جهت رتبه بندی ادراک معنویت و از تحلیل واریانس یک طرفه جهت مقایسه ادراک حس معنویت در گروه پاسخ دهنده استفاده شده است. بر اساس امتیازات دو گروه اساتید و شهروندان به میزان معنویت در فضاهای شهری اصفهان، مسجد جامع بیشترین و بازارچه حسن آباد کمترین امتیاز را کسب نموده اند. همچنین از بین گونه های فضا، «آرامستان» بالاترین امتیاز را در برخورداری از معنویت دریافت کرده است. از این رو دو آرامستان مهم اصفهان، آرامستان تخت فولاد (آرامستان عمومی و آرامستان مشاهیر دینی و فرهنگی) و گلستان شهدا به عنوان نمونه های مورد مطالعه جهت انجام مصاحبه های عمیق با شهروندان (21 نفر) انتخاب و مصاحبه ها به وسیله تحلیل مضمون، تحلیل شدند. نتایج حاکی از آن است که سکوت، خلوت، آرامش، معماری اسلامی بناها و بقعه ها، تلفیق طبیعت و عناصر طبیعی با آرامستان، نمایانی آسمان و وسعت محدوده؛ و نیز ابعاد ذهنی فضا اعم از حس ذکر، حس جدایی از دنیا، اتصال با اولیای الهی و بزرگان دینی از مهم ترین عوامل ایجاد معنویت در این آرامستان هاست.