شاهزاده

در میان متن های مانویِ به دست آمده از تورفان، متن هایی آسیب دیده هست که از آن جز چند واژه به جا نمانده است. بدیهی است که آسیب دیدگی متن ها ما را از دریافتِ محتوای آنها بازمی دارد، امّا می توان با دقّت در واژه های به جا مانده و دریافتِ کارک ردِ آنها در متن های دیگر و سنجش آنها با هم، به مفهومِ احتمالی متن پی بُرد. در این پژوهش، یکی از متن های آسیب دیده با کد رده بندی 4970 در موزه هنر آسیایی آلمان، بررسی و بازسازی شده است. در این متن مانوی واژه هایی چون شاهزادگان (axšēndān)، شادی (šādčanīgā)، مِه (meh)، ستون روشنی (Srōšahrāy xwadāy) و خورشید (Xwar) دیده می شود که نگارنده به کارکرد آنها در متن های دیگر مانوی پرداخته و ب دین نتیجه رسیده است که در متنِ پیشِ رو، سخن از شاهزادگانی (انسان هایی رهاشده از قید و بند جهان مادّی و تن) است که عناصر نوری آزادشده آنها از ستون روشنی، شادان بالا رفته و به ماه و خورشید رسیده است و پس از تصفیه، روحِ مطلق شده و از آنجا به جایگاهِ والای بهشت نو و بهشتِ روشنیِ پدرِ بزرگی رسیده اند.

سرگذشت هایی است که دیرینگی آن زمینه ساز کاوش های نظری فراوان » بلوهر و یوذاسف « ماجرای از سوی صاحبان اندیشه و قلم به منظور یافتن پاسخ روشن به پرسش های مختص آن، به ویژه در سده اخیر شده است. کهن ترین متن موجود از قصه در زبان عربی، روایت شییخ صیدو ، فقییه و مدید شیعی سده چهارم هجری است؛ پرسش های طرح شده یا قابل طرح درباره این داستان عبارت انید از 1. درون مایه قصه، واقعی است یا افسانه؟ 2. به فرض واقعی بودن در چه سرزمینی تدقی پذیرفتیه است؟ 3. در چه فضای زبانی و فرهنگی نگاشته و روایت شیده اسیت؟ 4. در مسییر حرکیت خیود در زبان ها و فرهنگ ها چه رویش ها و ریزش هایی به خیود گرفتیه و دییده اسیت؟ و... کسیانی در مقیام جست وجوی پاسخ پرسش های یادشده برآمده، حاصل تلاش خود را درمعرض داوری صیاح نظیران و  نهاده اند؛ اما نوشته پیش روی در پاسخ بیه کسیانی اسیت کیه وجیود سیخنا ن پییامبر اسیلام را در روایت صدو منکِر شده اند؛ این جست وجو بر آن است که پیشینه نقیل قصیه بیه  معصومان دنیای اسلام را با بررسی راویان روایت صدو به کاوش نشسته، در کنار ارائه نمودهایی از آن در آثیار را در متن قصه نشان  و امامان معصوم شیعه  اسلامی، بازتاب حکمت ها و سخنان مأثور از پیامبر دهد. در پایان، این نتیجه به حاصل آمده است که ساختار و مدتوای کنونی قصه که تنها از طری شیخ صدو به ما رسیده، برکشیده و بالیده فرهنگ اسلامی و شیعی است.

پس از ورود اسلام به ایران و فروپاشی نظام ساسانی تحصیل علم از انحصار طبقه ممتاز خارج و عمومیت یافت. با توجه به تاکید دین اسلام و نیاز جامعه ایرانی مسلمان به عالمان و مبلغان دینی و اشاعه دین و احکام آن، به امر حکام مسلمان در سراسر کشور مدارس علوم دینی بسیاری تاسیس گردید. شهر یزد به سبب موقعیت جغرافیایی و اقتصادیش نسبت به سایر شهرهای ایران و برخورداری از امنیت نسبی، مدارس علوم دینی متعددی در آن تاسیس گردیده. بر اساس منابع تاریخی موجود تاسیس مراکز علمی و مدارس در این شهر از دوران حکومت آل بویه آغاز شد و در دوران حکومت آل مظفر در یزد به اوج خود رسید. در عصر حاکمیت مغول بر ایران که بسیاری ازمراکز دینی و علمی در سراسر کشور نابود شد در یزد مدارس متعددی بنا گردید. رکود علمی در ایران پس از حملات تیمور تا عصر صفویه ادامه یافت. اما در عصر صفویه با توجه به پیوند دین و سیاست، تاسیس مدارس علوم دینی و اشاعه فقه شیعه مورد توجه شاهان و امرای صفوی قرار گرفت و مراکز علمی و مدارس مهمی در شهرها از جمله یزد مدرسه ای به نام مصلی ساخته شد. پس از زوال دولت صفویه مدارس علوم دینی نیز افول نمود. با برقراری امنیت و آرامش در عصرحاکمیت زندیه و قاجاریه تاسیس مدارس علوم دینی نیز مجددا رونق گرفت و در این دوران چندین مدرسه در یزد تاسیس شد از جمله دو مدرسه خان و شاهزاده که هر دو بنا از لحاظ معماری، استحکام و زیبایی همانند مدارس عصر صفویه است. این مدارس از زمان تاسیس تا کنون مرکز تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی در یزد بوده است و بسیاری از علما و روحانیون مشهور معاصر در این مدارس تحصیل و تدریس نموده اند. در حال حاضر نیز مدارس علوم دینی یزد از رونق خوبی برخوردارند. در این مدارس از دوران صفویه تا کنون روش گزینش طلاب و منابع درسی تغییر یافته، اما روش تدریس، تامین منابع مالی و اداره ی آنها از گذشته تا کنون تغییری نکرده است.