روابط ایران و عربستان

هدف از این مقاله بررسی سطح و ویژگی های تغییر صورت گرفته در سیاست خارجی عربستان سعودی است. در مورد این گزاره که سیاست خارجی عربستان شاهد تحولاتی کم سابقه است، اجماعی در ادبیات موضوع دیده می شود، اما محوریت تغییر (چرایی وقوع)، سطح تغییر (اصول یا ابزارها) و جایگاه بازیگران اصلی (ایران و ایالات متحده) در آن، اختلافات جدی برانگیخته است. فهم سه مؤلف یادشده، به ویژه مؤلف بنیادین چرایی وقوع تغییر، چهارچوبی برای ارزیابی و دسته بندی بروندادهای سیاست خارجی عربستان به دست می دهد. به همین دلیل فرضیه های متنوعی در پاسخ به چرایی وقوع تغییر مطرح شده است. از آنجا که پاسخ به این پرسش برای تبیین دو مؤلفه دیگر (سطح تغییر و جایگاه بازیگران اصلی در آن) محوری است، نویسنده پس از پرداختن به فرضیه های موجود، این فرضیه را مطرح می کند که تلاش برای حفظ و تحکیم جایگاه منطقه ای (در کوتاه و میان مدت) و ارتقای آن (در بلندمدت) در نظم متحول منطقه ای و بین المللی در کانون تحولات سیاست خارجی عربستان جای دارد. با بررسی این فرضیه، به الگویی رسیدیم که در سه محور به سیاست خارجی نوین عربستان جهت می دهد: تضاد با ایران و تضعیف جایگاه منطقه ای آن؛ تنزل ضرورت تطابق اولویت های سعودی با رویکرد امریکا؛ و حرکت در چهارچوب نهادین با هدف مشروعیت بخشی به سیاست های عربستان و مشروعیت زدایی از کنش رقبا و دشمنان.

ایران و عربستان به عنوان دو قطب تأثیرگذار در منطقه راهبردی خلیج فارس می باشند که هر کدام به نوبه خود در تحول های این منطقه و حتی مناطق پیرامونی دخیل و نقش چشم گیری دارند، در حال حاضر به دلایل مختلف روابط دو کشور به سمت تیرگی و واگرایی هرچه بیشتر حرکت نموده است و آینده مبهمی برای روابط دو کشور قابل تصور می باشد، در این پژوهش با دیدی آینده نگرانه و با هدف شناخت شاخص ها و عوامل ایجاد واگرایی در روابط میان دو کشور و تلاش جهت از میان برداشتن این عوامل و حرکت در راستای ایجاد دوستی و برقراری روابط دیپلماتیک دوستانه میان دو کشور مسلمان و تأمین منافع ملی کشور در افق زمانی ده ساله، و در راستای پاسخ به این سؤال که"مهم ترین شاخص ها و عوامل تأثیرگذار در آینده روابط ایران و عربستان در افق زمانی 1407 چیست؟"، در گام نخست با مطالعه اسناد و سوابق علمی پیشین صورت پذیرفته مرتبط و استفاده از نظر 14 نفر از خبرگان، تعداد 73 شاخص تأثیرگذار بر روابط دو کشور احصاء و در گام دوم با تشکیل پانل خبرگی شاخص های مشابه با یکدیگر ادغام و تعداد 35 شاخص مشخص گردید و در ادامه با استفاده از مدل فریدمن تعداد 15 شاخص مهم و اثرگذار تعیین و در انتها با استفاده از نرم افزار آینده پژوهی میک مک و به کارگیری روش تحلیل ماتریس متقاطع، تعداد پنج شاخص کلیدی تاثیر گذار بر آینده روابط دو کشور ایران و عربستان در افق زمانی 1407 مشخص گردید.

ایران و عربستان روابط پر فراز و نشیبی را در دوران پیش و پس از انقلاب پشت سر   گذاشته اند. پیش از انقلاب، نقش آمریکا و پس از انقلاب در برخی برهه ها به واسطه نقش و سیاست های نخبگان حاکم، دو کشور به رغم عوامل داخلی، منطقه ای و بین المللی واگرایی، در جهت دوستی حرکت کردند. اما عوامل متعددی در سطوح مختلف موجب گردیده است تا پس از انقلاب، روابط دو کشور غیردوستانه شده، با تعارض و واگرایی همراه شود. هدف تحقیق این است که ضمن بررسی عوامل واگرایی در روابط دو کشور، عوامل منطقه ای واگرایی میان ایران و عربستان به ویژه دوره (2011-2005) را مطالعه کند و بر این اساس این فرض مطرح است که مسایل عراق، لبنان و به ویژه بحرین مهمترین عوامل منطقه ای واگرایی در روابط دو کشور و تلاش برای توسعه نفوذ در منطقه، مهمترین علت منطقه ای بی ثباتی در روابط ایران و عربستان است.

جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی پس از وقوع انقلاب اسلامی وارد یک دهه تعارض و تقابل که الگوی پر تکرار در روابط شان بوده است، شدند. اما تحولات هویتی، ژئوپلتیکی و بین المللی حادث در دهه1990 موجب تغییر این الگوی حاکم بر روابط آن ها شد. هدف این مقاله، بازخوانی روابط تهران و ریاض در دوره پس از جنگ است تا بررسی کند «چگونه و متاثر از چه عواملی، دو کشور از تعارض و تقابل به سوی بهبود مناسبات حرکت کردند». سوال مقاله این است که «چه عواملی موجب حاکم شدن الگوی همزیستی به جای تعارض در روابط ایران و عربستان سعودی طی سال های 1368 تا 1376 گردید؟». یافته این مقاله که با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از دو رویکرد اجتماعی (سازه انگاری) و مادی (واقع گرایی) صورت گرفته این است که «ساختار اجتماعی حاکم بر روابط ایران و عربستان سعودی در سال های 1368 تا 1376 موجب شد تا محیط آنارشیک بین المللی و منطقه ای که موجب سوءظن و بی اعتمادی دو کشور شده بود، تحلیل رفته و با تغییر فرهنگ دشمنی حاکم بر روابط، آن ها به سوی همزیستی مبتنی بر عدم تقابل هویتی و تبدیل تعارض ژئوپلتیکی به رقابت، با وجود فشارهای ساختاری حرکت کنند».