مهرهای استوانه ای

مناطق مرتفع کاشان با وجود داشتن پتانسیل های فراوان برای انجام پژوهش های باستان شناختی و تاریخی، تاکنون کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته اند. گرچه به تازگی بررسی ها و کاوش هایی در این منطقه صورت گرفته که منجر به روشن تر شدن وضعیت شده، هنوز راه درازی برای تدوین تاریخ این منطقه باقی است. محوطه نویافته مرق، احتمالاً گورستانی از عصر آهن باشد که به تازگی بخشی از آن توسط فعالیت های کشاورزی تخریب شده است. بررسی های ابتدایی مواد فرهنگی و یافته های به دست آمده از محوطه، نشان از تعلق آن به فرهنگ رایج در اوایل هزاره نخست منطقه مرکزی ایران دارد و از این نظر با چشم انداز باستان شناختی منطقه همخوان است. هم گاهنگاری تطبیقی صورت گرفته از روی سفالینه ها و هم مقایسه سبک شناختی دو مهر استوانه ای به دست آمده از این محوطه، بیانگر آن است که به احتمال زیاد گورهای این بخش از محوطه می بایست متعلق به بازه زمانی بین 1000 تا 700 پیش از میلاد باشند. به این ترتیب، محوطه نویافته مرق پتانسیل آن را دارد تا در مطالعات آینده، بخش مهمی از ابهامات مرتبط با تاریخ استقرارهای مناطق مرتفع و ییلاقی کاشان در ابتدای دوره تاریخی را روشن نماید و از این منظر حائز اهمیت فراوان است.

پژوهش در هنر هخامنشی همچنان موضوعی بکر و دشوار است. با توجه به ضعف مستندات هنری باقی مانده از روزگار هخامنشی، مهرها از جمله سودمندترین بن مایه هایی هستند که داده های فراوانی دارند. هدف این پژوهش بازشناسی انگاره «درخت» در مهرهای هخامنشی مبتنی بر گونه شناسی درختان و بررسی رابطه میان گونه درخت با مضمون یا محتوای مهر است که موضوع چندان پرداخته شده ای نیست. راهبرد این پژوهش کیفی با رویکرد توصیفی- تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان دادند که به طور کلی سه گونه قابل تشخیص از درختان در این مهرها می توان یافت: «درختان نخل خرما»، «درختان برگ سوزنی» و «درختان میوه». درختان نخل با یا بدون خرما به شیوه واقع گرایانه با جزئیات فراوان و تقارن محوری طراحی شده اند. تکنیک های پرداخت و زیبایی شناسی درختان تنوعی از سبک درباری تا سلایق شخصی طراح را دربردارد. درختان برگ سوزنی در نمونه هایی به سبک تقلیدی دیده می شوند که درون مایه اصلی مهرهای آن، بیشتر تفوق مردی تاجدار بر جانداران است. این درختان در صحنه های شکار و تعقیب و گریز، به وسیله هاشورهای ساده و موازی طراحی شده اند. درختان میوه یا درختان گل دار، متناسب باسلیقه طراح هستند. درختان افزون بر جنبه آذینی دو کارکرد کلیدی دارند: الف) درخت به مثابه نماد پادشاهی در صحنه پردازی های درباری و ب) درخت به مثابه نماد طبیعت در صحنه پردازی های منظره گرا.