جنگ احزاب

آیه 23 سوره احزاب، از آیات با کارکرد اجتماعی ویژه قرآن است. مشهور مفسران چون «مِن» را در این آیه «تبعیضیه» شمرده ، و از سویی چون بر محوریت جنگ خندق در این آیه تأکید و درنگ نکرده اند، در برداشت ایشان، انسجام محتوایی (معنایی) این آیه با آیه قبل، دچار ابهام شده است. از این رو پژوهش پیش رو در پی بررسی انسجام معنایی این آیه شریفه با سیاق آن برآمده تا ظرایف پیام اجتماعی آیه به درستی آشکار شود. این جستار به شیوه توصیفی- تحلیلی، با واکاوی شیوه زبانی «تجریدِ» با حرف «مِن» و یافتن نمونه هایی نغز از آن در قرآن، تحلیلی نو از پیوند منطقی این آیه با آیه قبل ارائه داده است. در مجموع به دست آمد این آیه در مقام تبیین آثار اجتماعی «ایمان» در برابر آثار «نفاق»، با سیاق و اطلاعات برون متنی خود، انسجامی کامل دارد و به شیوه زبانی «تجرید»، با بزرگداشتِ مقاومتِ یاران پیامبر(ص)، عامل ایستادگی دلیرانه آن ها در برابر احزاب دشمن را «ایمان» ایشان برمی شمارد.

این نوشتار در پی پاسخ به این سؤال می باشد که درگیری های نظامی قریش با پیامبر (ص) از مکه تا مدینه چه مراحلی را طی کرده است؟ بررسی درباره مناسبات قریش با پیامبر (ص)، غزوات پیامبر (ص)، توطئه های قریش، شرایط و زمینه های جنگ احزاب و پیامدهای این جنگ از ارکان اصلی تحقیق می باشند. تحلیل تاریخی این قسمت از سیره و تاریخ پیامبر (ص) باعث آگاهی از نحوه تعامل قریش با پیامبر (ص) و چالش های فراروی آنان در این زمینه خواهد شد. بر اساس یافته ها، اکثریت جنگ های قریش با پیامبر (ص) مقصود و مطلوب کلیه قریشیان نبوده و این بدان معنی است که قریش جهت آمادگی برای جنگ تمام عیار با پیامبر (ص) زمان زیادی نیاز داشت تا اینکه پس از پنج سال تمام شرایط و زمینه ها برای برپایی جنگ با پیامبر (ص) تحت عنوان «جنگ احزاب» فراهم شد. از آنجایی که قریش با تمام قوا این جنگ را برپا ساخته بود، شکست در آن به معنی از بین رفتن هیمنه آنان بوده که مقدمه ای برای فتح مکه توسط مسلمانان شد.

جنگ احزاب به دلیل اهمیت و جایگاه آن، در آیاتی از سوره احزاب مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر حضور گونه های مختلف از نیروهای معارض با اسلام در این جنگ، در جبهه اسلام نیز گونه های مختلفی حضور داشتند. واکاوی معنایی آیات مرتبط با این جنگ در سوره احزاب به روش تفسیری – تاریخی و بررسی تطبیقی گونه شناسانه آن، حاکی از حضور سه جریان موثر «منافقان»، «بیماردلان» و «مومنان راستین» است که کنش هر یک از این گروه ها، در وضعیت تقابل با دشمن و برآیند نهایی جنگ تاثیرگذار بوده است. این بررسی نشان داد جریان نفاق با همراهی بیماردلان، با تکذیب وعده های الهی و سخنان رسول خدا (ص)، تردید افکنی، ایجاد ترس و بهانه جویی درصدد ایجاد تشویش در جامعه مومنان و به هم زدن آرامش آنان و در نهایت به شکست کشاندن مسلمانان بودند. با این وجود مومنان با تصدیق وعده های الهی و تایید سخنان رسول خدا (ص)، پایمردی بر عهد و پیمان، ثبات قدم و اقدام عملی در برابر دشمن، نقش زیادی در موفقیت سپاه اسلام داشتند.