صرفی کشمیری

در میان آثار ادبی روایت بخش هایی از زندگی پیامبر و ستایش از ایشان پربسامد است اما اندک شماری از متون ادب فارسی به روایت کامل زندگی پیامبر پرداخته اند که یکی از مهم ترین این آثار، منظومه«مغازی النبی» صرفی کشمیری است که فرسنگ ها دورتر از پایتخت سیاسی ایران در کشمیر، سروده شده است. این اثر، نمونه بی همتا و جامع از تاریخ پیامبر به شمار می رود که گمنام مانده است. این نوشتار در پی پاسخ به این سوال است که مؤلفه های «مغازی النبی» به عنوان یک «منظومه تاریخی» وشیوه روایت صرفی از تاریخ پیامبر چگونه است؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است و در آن ضمن معرفی صرفی، به تحلیل ساختار «مغازی النبی» در پنج مختصه «تاریخ نگاری»، «رویکرد تحلیلی»، «جزئی نگری»، «روایت گری» و «انعکاس اعتقادات» پرداخته شده است. حاصل پژوهش بیانگر آن است که صرفی همانند مورخان، به شیوه ای مستند جزئیات زندگی پیامبر را شرح داده است که نمی خواهد هیچ یک از وقایع و شخصیت های زمان ایشان فراموش شود؛ ازاین رو، به جای استفاده کردن از زبان شاعرانه و عناصرادبی، در پی روایت تاریخ  با زبانی ساده است؛ به گونه ای که، کیفیت روایت بر عناصر شاعرانه متن تسلط دارد.

دیوان خاقانی برای نخستین بار در سال 1293 و 1295 ق در دو جلد در شهر لکهنوی هند به چاپ رسید. این چاپ با شرح اشعار خاقانی به قلم سید محمد صادق علی رضوی لکهنوی متخلّص به «غالب» همراه است و طبق یادداشتی که او در انتهای بخش رباعیات نوشته، تحشیه و حلّ مشکلات کلیات خاقانی از جانب منشی نول کشور به او محول شده است. متأسفانه اشعار خاقانی در این چاپ درآمیخته با اشعار دیگران است و این مسئله، در بخش رباعیات نمودِ بیشتری دارد. پیشتر در مقاله «رباعیات اسیر در دیوان خاقانی» که در همین نشریه به چاپ رسید، موفق به شناسایی و معرفی 22 رباعی اسیر شهرستانی در این چاپ شدم. برخی از رباعیات الحاقیِ چاپ لکهنو، به سایر چاپ های دیوان خاقانی نیز رسوخ کرده است. در مقاله حاضر به معرفی 39 رباعی دیگرِ این چاپ که سروده صرفی کشمیری شاعر قرن دهم هجری است، پرداخته ام. در برخی از این رباعیات، تخلّص «صرفی» به خاقانی و خاقان تبدیل شده است.