تحولات کالبدی-فضایی

امروزه آگاهی از ساختار کالبدی- فضایی روستاها و عوامل مؤثر بر تحول این ساختار، خصوصاً در پیرامون کلان شهرها ضرورت دارد و یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در میزان موفقیت برنامه ریزان و طراحان شهری و روستایی است. ازاین رو در این تحقیق سعی شده است به شناخت و معرفی عوامل تأثیرگذار بر تحولات کالبدی-فضایی روستاهای مجموعه شهری مشهد پرداخته شود. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی و نوع آن ازنظر هدف، بنیادی است. برای جمع آوری اطلاعات از روش های اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه نمونه 28 روستای بالای 20 خانوار در مجموعه شهری مشهد می باشد که از طبقات مختلف جمعیتی و فواصل متفاوت با شهر مشهد انتخاب شدند. از مجموع 20083 خانوار در نقاط روستایی نمونه، با فرمول کوکران، حجم نمونه 377 خانوار به دست آمده این افراد با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. تبیین شاخص های مؤثر در تحولات کالبدی – فضایی سکونتگاه های روستایی با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) (دیدگاه 32 کارشناس) و مدل آنتروپی شانون (دیدگاه روستاییان نمونه) انجام شد. با توجه به نتایج پژوهش مشخص شد که بعد هم جواری با کلان شهر مشهد با وزن 3556/0 و شاخص های اقتصادی با وزن 457/0 و سیاسی– مدیریتی با وزن 2464/0 بیشترین و در مقابل شاخص های محیطی کمترین تأثیر را در تحولات کالبدی سکونتگاه های روستایی مجموعه شهری مشهد داشته است. با توجه به نتایج همبستگی پیرسون تأثیر شاخص های مؤثر بر تحولات کالبدی- فضایی روستایی در محدوده حریم شهری مشهد و روستاهای نزدیک تر بیشتر بوده و به تغییر کارکردی این روستاها نیز منجر شده است.

گسترش گردشگری از پدیده های مهم امروز است، در واقع در شرایط کنونی میعادگاه گردشگران از شهرهای بزرگ و تاریخی به سوی فضاهای روستایی و طبیعی تغییر ماهیت داده که این امر به نوبه ی خود در زمینه تحولات کالبدی-فضای روستاها تأثیر به سزایی گذاشته است. آنچه در پژوهش حاضر به عنوان هدف اصلی در نظر گرفته شد، تحلیل فضایی تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه های روستایی با تأکید گردشگری در روستاهای ساحلی شهرستان رشت می باشد. این پژوهش از نظر هدف تحقیق کاربردی؛ از لحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری داده ها نیز به صورت کتابخانه ای و میدانی است. جامعه آماری، شامل: روستاهای ساحلی شهرستان رشت می باشند که تعداد (11) روستا به عنوان روستاهای نمونه انتخاب شدند که در دو دهه اخیر گردشگری در آن ها رواج یافته و جنبه های مختلف و تحولات کالبدی-فضایی روستا را تحت تأثیر قرار داده است. بخش دوم جامعه آماری، شامل: افراد مطلع و آگاه (اعضای شورا و دهیاران) روستاهای ساحلی می باشند که بر اساس نمونه گیری هدفمند تعداد (20)، انتخاب شدند. همچنین به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS، و آزمون های تعقیبی (Post Hoc)،  و (Tukey HSD)، و مدل (FARAS)، استفاده شده است. نتایج آزمون تی تک نمونه ای نشان داد گردشگری در تحولات (معماری مساکن روستایی، تغییر در بافت و نظام کالبدی، تغییر در نظام کارکردی و تغییر در نظام ارتباطی)، تاثیر زیادی داشته است. همچین در تحولات معماری مساکن روستایی، و از بین روستاهای ساحلی، باغ امیربکنده با مقدار 3/78، طالش محله با مقدار 3/22، علی زیبا کنار با مقدار 3/25، در طبقه سوم (تأثیر زیاد)، بیشترین میزان تأثیرپذیری را از گردشگری به خود اختصاص داده اند، و سایر روستاها در گروه طبقه دوم (تأثیر متوسط ) را با تأکید بر گردشگری شامل شدند. در تحولات تغییر در بافت و نظام کالبدی، از بین روستاهای مورد مطالعه، روستای علی زیبا کنار با مقدار 3/11، بیشترین میزان تأثیرپذیری را از گردشگری به خود اختصاص داده اند، و سایر روستاها در گروه طبقه دوم (تأثیر متوسط ) را با تأکید بر گردشگری شامل شدند. در تحولات تغییر نظام کارکردی و ارتباطی، تمامی روستاها در گروه طبقه دوم (تأثیر متوسط ) را با تأکید بر گردشگری شامل شدند. همچنین نتایج مدل آراس فازی نشان داد، تحولات تغییر در بافت و کالبد روستا با مقدار وزن 0/413 و تغییرات در نظام ارتباطی با مقدار وزن 0/390، بیشترین و کمترین میزان تأثیرپذیری را از گردشگری در روستاهای ساحلی شهرستان رشت به خود اختصاص داده اند.