مردم نگاری درون شبکه ای

جوک ها به منزله خرده فرهنگ های هر جامعه، معانی و مفاهیم اجتماعی گوناگونی را بازنمایی می کنند که نشانگر فضای ذهنی آن جامعه و ویژگی های افراد آن است. در این میان، جوک های جنسیتی نمایشگر نگاه اجتماعی جامعه به مقوله جنسیت هستند. اقبال جامعه ایران به فناوری های نوین تلفن همراه و پیام رسان ها ازجمله، تلگرام از یک سو و کشیده شدن جوک ها به این فضا از سوی دیگر، لزوم بررسی و مطالعه آن را بیشتر از قبل می طلبد. این مقاله با روش کیفی و شیوه مردم نگاری درون شبکه ای و با استفاده از نظریه برساخت گرایی اجتماعی، جوک های مختلف جنسیتی را در پیام رسان تلگرام مقایسه کرده است. نتایج بررسی سه کانال جوک تلگرامی که بعد از فیلترینگ و در تیر ۱۳۹۷ ارزیابی شده است، نشان می دهد ۵۰ درصد کل جوک های این کانال ها را جوک های جنسیتی تشکیل داده و به لحاظ شکلی، بیشترین جوک های جنسیتی مربوط به جوک های کلامی است که جوک های مربوط به زنان در هر سه کانال، تقریباً دو برابر جوک های مردان بوده است. برساخته های جنسیتی برای مردها در جوک ها بیشتر با موضوع جنسی و برای زنان بیشتر با موضوع کلیشه های جنسیتی مانند: «احمق شمردن»، استفاده بی رویه از لوازم آرایش، تمایل به ازدواج، ناتوانی در رانندگی، الزام به انجام کارهای خانه و زودرنجی است که به نوعی بازتعریف نقش اجتماعی زنان در شرایط اجتماعی فعلی است.

رسانه ها و همپای آن فناوری های نوین همواره در تغییر ویژگی های فرهنگی و اجتماعی یک جامعه تاثیرگذارند. در این میان طنز و شوخ طبعی به صورت عام و در بین انواع آن، جوک ها به عنوان بخشی از خرده فرهنگ جامعه می توانند در روند تغییرات اجتماعی اثرگذار باشند. با گسترش فضای مجازی و پیام رسان های متعدد از جمله تلگرام، این فضا با توجه به ظرفیت ها، تعاملات چشم گیر و کنش متقابلی بین محیط اجتماعی و خروجی های آن برقرار کرده است. در این بین سیاست های محدودسازی فضای مجازی و اعمال نوعی از خشونت نمادین، تغییراتی در کنش جوک گویی ایجاد نموده است. این مقاله با شیوه توصیفی-تحلیلی و روش ترکیبی انجام شده است. بدین صورت که، در بخش کمی تحلیل عامل اکتشافی در خصوص بررسی نمونه های مورد سنجش توسط صاحبنظران و در بخش کیفی با روش مردم نگاری درون شبکه ای به مقایسه جوک های مختلف در فضای مجازی در دو بازه قبل و بعد از محدودسازی تلگرام پرداخته است. و در پایان، این جوک ها با استفاده از فرانظریه ریمون بودون و نظریه خشونت نمادین پیر بوردیو مورد ارزیابی قرار گرفته اند. از نتایج این مقاله این چنین بر می آید، که محدودسازی نه تنها از شدت جوک ها و اثرگذاری آن ها نکاسته است بلکه باعث بیان بیشتر جوک های سیاه به خصوص در مقوله جنسیتی وکاهش جوک های سفید با هدف خنده صرف شده است. همچنین چالش های ارتباطی و دسترسی منجر به تغییر شکل این جوک ها از حالت تصویری به نوشتاری شده است.