امیرالمؤمنین(ع)

ابن حجاج بغدادی، شاعر امامی مذهب قرن چهارم و سُراینده قصیده «الف ائیّ ة» میباشد. وی با عضدالدوله بویهی و شریف مرتضی معاصر بوده است. کتاب ال دُّر النَّ ضی د تألیف سید بهاءالدین علی بن عبدالحمید الحسینی، برای نخستین بار روایتی را در مورد مناسبت و زمان خواندن قصیده «الف ائیّ ة» توسط ابنحجاج گزارش میکند، که بیش از آنکه به یک رخداد تاریخی نزدیک باشد به داستانی ذهنی میماند. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی در مقام آن است که به نقد روایت مذکور بپردازد. با توجه به سن اندک شریف مرتضی، دلخوری سید مرتضی از عضدالدوله، عدم ذکر روایت ال دُّر النَّ ضی د در مصادر تاریخی، آشفتگی در روایت، عدم اعتبار خواب نزد شریف مرتضی، مردود بودن فحاشی در منطق اهل البیت(علیهم السلام)، روشن میشود روایت کتاب ال دُّر النَّ ضی د که به منظور ترسیم جایگاهی رفیع برای ابنحجاج نزد امیرالمؤمنین و ائمه اطهار(علیهم السلام) و مقدسنمایی شخصیت وی، برای نخستین بار گزارش شده است؛ فاقد اعتبار تاریخی کافی و محل تردید، بلکه مردود است؛ و در نتیجه عذرخواهی شریف مرتضی از ابن حجاج پذیرفتنی نیست.

خطابه یا «سخنرانی» از قدیمی ترین روش های آموزشی است؛ روشی که در ادغام با سایر روش های آموزشی، می تواند به روش فعال در آموزش تبدیل شود؛ مسئله ای که در خطب امیرالمؤمنین(ع) قابل اثبات است؛ چراکه ایشان مطالب مورد نظر خویش را در ترکیب روش های متنوع آموزشی ارائه می فرمود؛ بر این اساس دو پرسش شکل می گیرد: 1. امیرالمؤمنین (ع) در خطب خویش از چه شیوه های آموزشی استفاده کرد؟ 2. هرکدام از شیوه های مورد استفاده حضرت ناظر به چه راهبرد آموزشی بود؟ با رجوع به منابع تاریخی و نهج البلاغه از یک سو و تلفیق داده های تاریخی با تحلیل های آموزشی از سوی دیگر، و بر مبنای روش توصیفی−تحلیلی، این نظر قابل ارائه است که امام به بهترین صورت از فن خطابه جهت آموزش عمومی استفاده فرمود تا مطالب برای مستمعینی که قادر به درک احتجاجات پیچیده نبودند قابل فهم ارائه شود؛ در این راستا شیوه های متعدد و متنوعی چون پرسش و پاسخ، مباحثه، عقل گرایی و تفکر، سازمان دهی مطالب و... را به منظور دوسویه کردن فضای جلسه، تسهیل و تسریع یادگیری به کار گرفت که به فعال شدن ذهن مستمع، منظم کردن اندیشه او و نیز استدلالی کردن قوای تفکر وی منجر می شد.

وحدت و همراهی مردم با حکومت، از مهم ترین عوامل موفقیت جوامع است. راهکارهای ایجاد هم دلی و هم زبانی در دو عرصه عوامل همدلی ملّت با دولت و دولت با ملّت قابل بررسی است. نهج البلاغه به عنوان منشور سیاسی شیعه در این عرصه از جایگاه ویژه ای برخوردار است. امیرالمؤمنین(ع) راهکارهای متعددی برای ایجاد همدلی و هم زبانی دولت و ملّت بیان داشته اند. تطبیق و تحلیل این مبانی با دیدگاه روان شناسان بسیار حائز اهمیّت است. پژوهش پیش رو، از یک طرف، مهم ترین اصول و روش های مؤثر حاکمان برای همراهی مردم با دولت از منظر نهج البلاغه و روان شناسی را مورد بررسی قرار داده و از سوی دیگر، هم خوانی و تناسب این اصول با دیدگاه روان شناسان را به اثبات می رساند. هدف این پژوهش، کشف دیدگاه امیرمؤمنان(ع) در راستای وظایف حاکمان نسبت به مردم به عنوان نظریه برتر در این باره است. کاربست ملاک های ارائه شده در این تحقیق توسط دولت اسلامی که باعث هم گرایی مؤثر ملّت با دولت می شود، از فواید این پژوهش است که در دو بخشِ اصول و روش های ایجاد همدلی ارائه گردیده است.

نحوه مدیریت امیرالمؤمنین نشان می دهد که مدیریت در هر مکان وزمانی سبک خاص خود را می طلبد، که به این رویکرد مدیریت اقتضائی گفته می شود. این پژوهش با بررسی عبارات زیارت غدیریه، به روش توصیفی _ تحلیلی در صدد تبیین سبک های مدیریتی امام علی؟ع؟ مبنی بر شیوه های ارتباطی ایشان با زیردستان به ویژه کارگزاران از حیث اخلاقی و عملی است. شیوه های مدیریتی امام در زیارت غدیریه را می توان به دو بخش صفات اخلاقی و راهکارهای عملی دسته بندی نمود. در بخش صفات اخلاقی؛ عفو و گذشت، خشم و خشنودی برای خدا و تواضع در برابر مردم بویژه مؤمنان و در بخش راهکارهای عملی؛ هدایتگری، به دوش کشیدن بار سختی، کمک بدون چشم داشت به فقرا و نیازمندان و تقسیم عادلانه بیت المال را می توان بعنوان نمونه ذکر کرد.