اندیشۀ سیاسی

کوئنیتن اسکینر به هم راه گروهی از نویسندگان و استادان جریان موسوم به مکتب کمبریج در بازکاوی انتقادی تاریخ اندیشۀ اروپایی و بازنشر انتقادی متون کلاسیک اندیشۀ سیاسی مدرن نقش قابل توجهی داشت. اسکینر با تلفیق رویکرد زمینه گرایانه و قصدگرایانه در پژوهش های گستردۀ خود نشان می دهد که ارزش های تثبیت شده در شیوۀ زندگی امروز و شیوه های تفکر ما دربارۀ آن ارزش ها بازتاب مجموعه ای از گزینش هایی است که در زمان های متفاوت و ازمیان امکان های تاریخی متفاوت صورت پذیرفته اند. یکی از حوزه های اصلی علاقۀ اسکینر کاوش در ریشه های سنتِ جمهوری خواهی است. بررسی سرنوشت فکر سیاسی رومی و تحلیل ریشه های تاریخی نظریۀ نئورومی بخشی از پروژۀ بازشناسی سنت جمهوری خواهی انگیسی است که اسکینر توجه ویژه ای به آن مبذول داشته است. کتاب آزادی مقدم بر لیبرالیسم بخشی از سهم اسکینر در مطالعۀ نظریۀ نئورومی آزادی مدنی است. این مقاله در چهار قسمت به بازخوانی این کتاب می پردازد و سنجش ابعادی از ترجمۀ فارسی و ابعادی از رویکرد اسکینر را در قرائت فکر سیاسی و مفاهیم سیاسی در بستر تاریخ در بر می گیرد. پرسش اصلی این است که کوئنتین اسکینر به منزلۀ مشهورترین متفکر جریان نوجمهوری خواهی تا چه اندازه ای از قلمرو «تاریخ نگاریِ» مفاهیم فلسفۀ سیاسی غرب فراتر رفته است؟ آیا او یک «فیلسوف»ِ سیاست است؟

فضای متفاوت حاکمیت مغولان زمینۀ تغییر وضع جریان های اعتقادی غیررسمی همچون تصوف را در قلمرو پهناور ایران فراهم کرد. چنین فضایی خروج تصوف از انزوای سیاسی، برآمدن طریقت های متعدد و به تبع، بازاندیشی در اندیشۀ صوفیان نسبت به کنشگری سیاسی و اجتماعی را سبب شد. کنشگری نقشبندیه که در قرن نهم هجری تحت تأثیر شیوخی چون خواجه عبیدالله احرار در شمال شرق ایران تثبیت شده بود، در دورۀ شیبانیان با تلاش نظری و عملی خواجه احمد کاسانی، تغییر، توسعه و تداوم یافت. پژوهش حاضر به تحلیل رویکرد سیاسی متفاوت کاسانی و عوامل مؤثر بر آن پرداخته است. بنا بر یافته های این پژوهش، رقابت و مخالفت علمای دینی با صوفیه در نیمۀ نخست حکومت شیبانی، تغییر نسبی سیاست دینی شیبانیان در دورۀ دوم و رقابت شیوخ نقشبندی بر سر پیشوایی از پی فروپاشی تیموریان، کاسانی را به تغییر در جریان معمول اندیشۀ نقشبدیه واداشت. جایگاهی که کاسانی برای جلب حمایت خان در سلوک صوفیانه در نظر گرفت، کاملاً با دیدگاه سنتی و محتاطانۀ شیوخ نقشبندی تفاوت داشت. طرح نقش اجتهادی برای شیوخ صوفی، جایگاه معنوی برای خان و همچنین بازتعریف کلیت سنت خواجگان از جملۀ دیگر تغییرات صورت گرفته توسط او بود.