شعر اجتماعی و سیاسی

شفیعی کدکنی یکی از نمایندگان شعر اجتماعی و سیاسی معاصر است و در این پژوهش، با تکیه بر نظریه ایدئولوژی آلتوسر به بررسی لایه اجتماعی-سیاسی شعر او در دهه 50 پرداخته شده است. آلتوسر ادبیات و هنر را بخشی از دستگاه ایدئولوژیک دولت می داند که به طورکلی، در خدمت پیشبرد اهداف دولت قرار دارد ولی در شرایط خاص ممکن است در خدمت ایدئولوژی های برآمده از خاستگاه های متفاوت نیز قرار گیرد. در این پژوهش، با استناد به دفترهای شعر شفیعی در دهه 50، و بیش از همه «در کوچه باغ های نشابور»، که از آثار مطرح او و آن دوره است، روشن می گردد که ساختار شعر شفیعی کدکنی، بازتولید ساختار اجتماعی دو قطبی آن دوره است، که با نمادهای محوری خواب و بیداری نمادپردازی می شود. او با نقد زیرساخت های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی سرمایه داری رو به رشد معاصر، به دنبال استقرار ایدئولوژی جایگزین دیگری است که چهره مادی و عینی مشخصی ندارد. و فراتر از این، با تصویر سرنوشت شخصیت های تاریخی مثل حلاج، عین القضات و... به دنبال آن است مدلی برای تحلیل تاریخ سیاسی-اجتماعی ایران ارایه دهد و فارغ از زمینه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی متفاوت، نشان می دهد که همین ساختار دو قطبی در طول تاریخ نیز فعال بوده است. او با تاکید بر مسوولیت شاعر، ضمن نقد شعر یاس آلود و خواب زده، به نوعی ایده الیسم هنری گرایش می یابد و می خواهد از امکانات هنر برای استقرار ایدئولوژی خود سود جوید.

إنّ المدائح النبویه تشکل قسماً عظیماً من التراث الإسلامی و العربی، فظهرت آلاف من القصائد ملیئه بالعواطف الدینیه و الإنسانیه فی الشعر القدیم و المعاصر. و قد تطورت هذه المدائح فی المعنی و المبنی طیله قرون، شأنها شأن سائر الألوان الأدبیه الأخری، و إضافه إلی ذلک اصطبغت هذه المدائح فی الشعر العربی المعاصر بصبغه اجتماعیه و سیاسیه. فکانت هذه المدائح فی بدایات هذا العصر تقلیداً للقدیم و محاوله لإحیاء التراث، و لکن بعد مده قلیله من الزمن تغیّر هذا الإتجاه التراثی، فغلبت علیه الهموم الإجتماعیه و السیاسیه، فأصبحت لوناً من الشعر النضالی الملتزم بالأمه الإسلامیه و قضایاها المصیریه. و بناءً علی ما طرأ علی هذه المدائح من التطورات فی الشعر القدیم و المعاصر، یمکن وضعها فی ثلاثه اتجاهات: 1- إتجاه شعری محض (إتجاه البرده الأولی). 2- إتجاه شعری ممزوج بالتصوف و المعارف الدینیه و الفلسفیه (إتجاه البرده الثانیه). 3- إتجاه شعری ممزوج بالقضایا الإجتماعیه و السیاسیه (فی الشعر المعاصر).